Cuma günkü yazımda iktisattaki konjonktür dalgalarından kısaca bahsetmiştim. Daha sonra da sözü Kondratieff Dalgalarına getirmiştim. Kondratieff Dalgaları her biri bir teknoloji paradigmasına bağlı olarak ekonomide uzun dönemli ve birbirini takip eden döngüsel büyüme süreçleridir. Her bir Kondratieff Dalgası kendi temelini oluşturan teknolojinin özelliklerini içerir. 45 ilâ 60 sene arası süren bu dalgaların her birinde ilk önce bir genişleme safhası, sonra da bir daralma safhası bulunur. Genişleme safhası ekonominin uzun dönem büyüme trendinin üstündeki gelir ve üretim düzeylerinde olduğu durumu gösteren safhadır. Daralma safhası ise ekonominin uzun dönem büyüme trendinin altındaki gelir ve üretim düzeylerinde olduğu durumu gösteren safhadır. Her Kondratieff Dalgasını diğerlerinden ayıran ana özellik üzerine kurulduğu teknoloji paradigmasıdır. Yine her Kondratieff Dalgası bir öncekinden etkilenir, onun bazı özelliklerini içinde barındırır ve bir sonrakinin temellerini atar. Bu sayede mevcut iktisadi yapıya bakarak bir sonraki Kondratieff Dalgasının ana hatları tahmin edilir. Kondratieff Dalgaları krizlerin tahmini için de önemlidir ancak bugün, önümüzdeki Altıncı Kondratieff Dalgasının özelliklerine yönelik tahminlerimi sizinle paylaşacağım. Bu konuda sevgili öğrencim ve meslektaşım Dr. Furkan Börü ile hazırladığımız Altıncı Kondratieff Dalgasına dair kitap sebebiyle yaptığımız çalışma ve istişarelerin de payı vardır. Kitap piyasaya çıktığında sizlerle burada paylaşacağım.

TARİHTE KONDRATIEFF DALGALARI

Kapitalizm tarihi boyunca iktisatçıların üzerinde karar kıldığı beş Kondratieff Dalgası tespit edilmiştir. İktisatçılar ufak tefek farklılıklarla da olsa, birbirine yakın tarihlerde ve yine birbirine benzer özelliklerle beş Kondratieff Dalgasını tasnif etmişlerdir. Bunları aşağıda verdim:

Birinci Kondratieff Dalgası: Sanayi Devrimi ve Sömürgecilik Çağı (Başlangıç: 1770-80 – Bitiş: 1820-30)

İkinci Kondratieff Dalgası: Buhar Gücü ve Demiryolları Çağı (Başlangıç 1820-30 – Bitiş: 1870-80 )

Üçüncü Kondratieff Dalgası: Kömür, Çelik ve Ağır Sanayi Çağı (Başlangıç 1870-80 – Bitiş: 1920-30 )

Dördüncü Kondratieff Dalgası: Petrol, Elektrik, Otomobil ve Kütle Üretimi Çağı (Başlangıç 1920-30 – Bitiş: 1970-80 )

Beşinci Kondratieff Dalgası: Dijitalleşme, Bilişim ve Haberleşme Çağı (Başlangıç 1970-80 – Bitiş: 2020-30 (?))

İlk dört Kondratieff Dalgası bitip tamamlandığı için iktisatçılar ve iktisat tarihçileri arasında çok tartışma bulunmamaktadır. Farklılıklar bazen ilgili Kondratieff Dalgasının açıklayıcı temel unsurlarında, bazen de başlangıç ve bitiş tarihlerindedir. Bu yüzden yukarıdaki tasnifte tanımlayıcı unsurları bütün yorumları kapsayabilecek şekilde geniş tuttum. Yine, Kondratieff Dalgalarının başlangıç ve bitiş tarihlerini on yıllık aralıklarla verdim. Dolayısıyla, her biri en az kırk en fazla altmış sene süren ve teknoloji paradigmaları ile tanımlanan dalgaları sıraladım. Beşinci Kondratieff Dalgasının başlangıcı hakkında bir şüphe olmamakla birlikte, sona gelse dahi, daha tamamlanmadığı için bitiş tarihine bir soru işareti koydum. 

Altıncı Kondratieff Dalgasının içeriği hakkında tahminde bulunabilmek için Beşinci Kondratieff Dalgasını ve onun içeriğini ele almak gerekir.

BEŞİNCİ KONDRATİEFF DALGASI’NIN İÇERİĞİ

 Her Kondratieff Dalgasının başlangıcı için üç temel etkene ihtiyaç vardır: Yeni ve ucuz girdiler, yeni ürünler ve yeni üretim süreçleri. Ancak ilginç olan her Kondratieff Dalgasının başlangıcındaki bu üç etken bir önceki Kondratieff Dalgasının içinde icat olunan ve geleceğe ışık tutan ürün ve teknolojiler olmasıdır. Bu yeni girdi, ürün ve üretim süreçleri ilgili Kondratieff Dalgası içinde gelişir, standartlaşır ve olgunlaşır. Bunlarla bağlantılı olarak her Kondratieff Dalgasının taşıyıcı ana sektörleri vardır ve bunlar da zaten o Dalganın tanımı ve isminde yer alırlar. Ayrıca belirtmek gerekir ki, bir Kondratieff Dalgası içinde bir öncekinin ana taşıyıcı sektörleri yan sektörler olarak devam ederler. Her Kondratieff Dalgası içinde, aynı zamanda, özellikle taşıyıcı ana sektörlerde kullanılmak üzere, üretim tekniğinde de önemli değişimler gerçekleşir. Bir Kondratieff Dalgası bunlara bağlı olarak siyasi ve sosyo kültürel paradigmasını da oluşturur.

Beşinci Kondratieff Dalgasının başlangıcında yeni ve ucuz temel girdiler süper iletkenler, doğal gaz ve mikroçiplerdir.  Bu dalganın ana taşıyıcı sektörleri bilgi iletişim sektörü, e-ticaret, dijital ürün sektörleri, GDO’lu gıda ürünleri, uluslararası bankacılık ve finans, uzay ve havacılık sanayi ile ilaç ve kimya sanayiidir. Beşinci Kondratieff Dalgası içinde Dördüncü Kondratieff Dalgasından kalan ve önemini koruyan sektörler de beyaz eşya, otomotiv, hazır giyim ve petro-kimya sanayileridir. Beşinci Kondratieff Dalgası daha çok kütle üretim sisteminden esnek üretim sistemine dönülen bir çağı da temsil eder.  Beşinci Kondratieff Dalgası küreselleşme ve Soğuk Savaş sonrasında ABD’nin siyasi, askeri ve kültürel hâkimiyetini de temsil eder. Dördüncü Kondratieff Dalgasının siyasi ve sosyo kültürel paradigmasını oluşturan Soğuk Savaş Dengesinden kalan kurumlar, kurallar ve gelenekler hala daha yaşamakla birlikte bunlar gittikçe zayıflayarak ABD’nin tek kutuplu dünyasına, liberalizme ve küreselleşmeye uyum sağlamışlardır. Ancak Beşinci Kondratieff Dalgasının sonlarına doğru yeni birçok kutuplu dünya dengesi oluşmaya başlamıştır. Burada ulus devletlerin yeniden önem kazanmaya yüz tuttuğunu görmekle birlikte, esas trend ulus devletlerin bölgesel işbirliği ve birlikler halinde bir araya gelerek gruplaşmalarıdır. Bu sürece dayalı olarak ABD’nin küresel hâkimiyeti de her geçen gün daha zayıflamaktadır. İçinde yaşadığımız Beşinci Kondratieff Dalgasının sonunda, geleceğe yönelik yeni iki teknoloji ve bir de ürün vardır: Nano-Teknoloji ve Biyo-Teknoloji ile Yapay Zekâ. Nano-Teknoloji ve Biyo-Teknolojilerin kullanımı ve hayata geçmesi hal-i hazırda daha bebeklik aşamasıdır. Ancak son beş yılda Yapay Zekâ’nın kullanımını hayatın her alanında görmekteyiz. Ancak bu da, daha yeni yeni gelişen birkaç sektörle sınırlıdır. Örnek olarak, sosyal medya ağlarında gelişen sektörler, karmaşık problemlerin çözümünde kullanılan gelişmiş bilgisayar programları, insansız araçlar, gelişmiş dijital haberleşme araçları ve benzeri sayılabilir. Bu bilgiler ışığında Kondratieff Dalgası hakkında öngörülerimi sıralayayım.

ALTINCI KONDRATİEFF DALGASI’NIN İÇERİĞİ

Benim tahminime göre, başlangıcı 2020-30 ve bitişi de 2070-80 yılları arasında olacak bu yeniçağ Nano-Teknoloji ve Biyo-Teknolojinin kitlesel ve küresel olarak üretimde kullanıldığı ve bu teknolojilere dayalı yeni binlerce ürünün hayatımıza girdiği bir çağ olacaktır. Daha açıklayıcı olmak gerekirse bu çağ, insanların sağlığının çok daha iyileştirildiği (örneğin kanserin alt edilebildiği), ömürlerinin uzadığı, enerji üretim ve depolama ihtiyacına köklü çözümlerin bulunabildiği bir çağ olacaktır. Yine buna ek olarak, günlük hayatımızda pratik kolaylıklar sağlayacak ürün ve hizmetlerin hayatımıza hızla girdiği, insanların kol gücü ile çalışılan işlerden daha çok zihin gücü ile çalışılan işlerde istihdam edildiği, günlük hayatımıza ve üretim süreçlerine robotların hızla adapte edildiği bir dünya gelmektedir. “Bu dünyada, siyasi ve sosyo-kültürel atmosfer nasıl olacaktır?” diye sorduğunuzda, yukarıda anlattığım müthiş teknolojik gelişmenin küresel bir otorite rejime ya da küresel bir demokrasiye de gitmesi mümkündür. Ancak her hal-ü kârda liberal ve tamamen piyasa tarafından belirlenen bir ekonomik yapının her iki alternatifte de pek mümkün olduğunu sanmıyorum. Dilerseniz Nano-Teknoloji ve Biyo-Teknolojinin ne olduğuna bir sonraki yazımda değineyim.