İSKENDER ÖZSOY
Hemen hemen her konuyu sorular sorarak gündemine alıp üzerinde düşünen ve tezler geliştiren Kemal Tahir’in ölümünün 46. yılı bugün.
İkinci Abdülhâmid'in Hünkâr Yaverlerinden alaylı deniz subayı ve Yıldız Sarayı'nda Abdülhâmid'in özel marangozu Tahir Bey'le (Osman Tahir Demir) Hupser Hanım'ın oğlu Kemal Tahir (İsmail Kemalettin Demir) 15 Nisan 1910 tarihinde İstanbul’da doğdu. 1923 yılında Kasımpaşa Cezayirli Gazi Hasan Paşa Rüştiyesi'ni bitirdi. Galatasaray Lisesi’nde onuncu sınıfına kadar okudu. İlk şiirleri 1931 yılında İçtihad mecmuasında yayınlandı. Vakit, Haber ve Son Posta gazetelerinde düzeltmenlik, çevirmenlik ve röportaj yazarlığı yaptı. Tünel'de kaldığı bekâr evinde önce oda komşusu Türkiye Komünist Partisi'nin kurucu komite üyesi ve merkez komite üyesi Sarı Mustafa'yla (Mustafa Börklüce), sonra da Börklüce aracılığıyla Nâzım Hikmet'le tanıştı. 1938’de askeri isyana tahrik ve teşvik iddiasıyla kardeşi Nuri Tahir, Nâzım Hikmet, Hamdi Alev (Şamilof), Emine Alev, Hikmet Kıvılcımlı, Fatma Nudiye Yalçı, Kerim Korcan, Mehmet Ali Kantan, Seyfi Tekbilek ve Hüseyin Avni Durugün'le 13 Haziran 1938 tarihinde tutuklandı. İstanbul Donanma Komutanlığı Askeri Mahkemesi'nce Erkin Gemisi'nde yargılanarak 29 Ağustos 1938 tarihinde 15 yıl ağır hapse mahkûm edildi. 1938-1950 yılları arasında İstanbul Tevkifhanesi’siyle Çankırı, Malatya, Çorum, Nevşehir Cezaevlerinde yattı, 1950 yılında genel afla tahliye edildi.
İstanbul’a dönünce Türk işçi hareketinin önderlerinden Hüsamettin Özdoğu’nun kardeşi Semiha Hanım'la (Sıdıka Uzunhasan) evlendi.
1955’de Göl İnsanları ve Sağırdere kendi adıyla yayınlandı. 6-7 Eylül olayları sırasında gözaltına alındı, altı ay Harbiye'de yattı. 1967’de Yorgun Savaşçı romanı Yunus Nadi Armağanı'nı, 1968’de de Devlet Ana romanı Türk Dil Kurumu Roman Armağanı'nı aldı.
Kemal Tahir, 21 Nisan 1973 tarihinde İstanbul’da öldü.
EVİNİN KAPISI HERKESE AÇIKTI
63 yıllık yaşamının 12 yılını cezaevlerinde, özgürlüğüne kavuştuktan sonra ölene dek 23 yılını evinde, neredeyse hiç dışarı çıkmamacasına, yazarak geçiren Kemal Tahir arkadaş canlısı, dost canlısıydı.
Hâlâ tartışılan bir yargılama sonucu “solculuk”tan 12 yıl hapis yatmasına karşın sol onu dışladı, sağ bir iki yazar dışından ondan uzak durdu.
Oysa onun kapısı herkese açıktı.
Nâzım Hikmet’in kız kardeşi Melda Kalyoncu onun bu yaklaşımını şöyle anlatıyor:
“Aydın ve namuslu herkesle görüşürdü, kapısı herkese açıktı. Sağcı solcu ayırmadan kendisine başvuran herkesle görüşürdü.” (1)
“Evine gelen giden insanlar arasında ayrım yapmazdı. Dönem koşulları ne olursa olsun Kemal Tahir’in evine herkes rahatlıkla girip çıkabilmiştir.”
…….
“Kadın olsun, erkek olsun evi, sofrası her zaman açıktı herkese. Her geleni gayet güler yüzle ve sevgiyle karşılardı ve onlara yardımcı olurdu istedikleri şeylerde.” (2)
Kemal Tahir’in herkese açık kapısından girenlerden biri de Safiye Ayla’ydı.
Türk müziğinin kilometre taşlarından Safiye Ayla’nın ölümünden sonra hakkında yazılanlarda onun yazar dostlarından da söz edilmişti.
O yazılarda Safiye Ayla’nın Naci Sadullah’la arkadaşlığı dolayısıyla başta Nazım Hikmet ve Kemal Tahir olmak üzere çeşitli şair, hikayeci ve romancının adı geçmişti.
SAHİCİ ARKADAŞ SAFİYE AYLA
Safiye Ayla’yla Kemal Tahir’in arkadaşlıkları epeyce eski.
Kemal Tahir, Donanma Davası’nda yargılanıp birlikte mahkûm edildikleri Hamdi Alev’in (Şamilof) kızı Ümit’in konservatuarına girmek istemesi üzerine Ayla’dan yardım istemiş.
1940’lı yıllarda konservatuarda çalışan Safiye Ayla’yla arkadaşlığını “sahici arkadaşlık” olarak nitelendiren Kemal Tahir hapisten çıktıktan sonra evleneceği Semiha Hanım’a Çorum ve Nevşehir cezaevlerinden yazdığı mektuplarda (3) Safiye Ayla’dan şöyle söz eder:
“Ümit konservatuara gitmek istiyormuş. Biraz da ses meselesi değil mi? Nuri Tahir (4) ‘Eğer bu işe teşebbüs edilirse bayan Safiye Ayla’ya bir mektup yaz.’diyor. En iyisi ben sana yazarım. Sen Ümit ile annesine götürürsün. Eskiden samimi, doğru düşünür bir kadındı.
Belki hâlâ öyledir. Size bir yardımı dokunmasa bile bu fikir etrafında konuşursunuz.”
……….
Demek ki benim Ümit kızım keman çalacak. Pek âlâ. Safiye’nin şu faydası olur: Hocalarına söyler. Biraz itina ederler. Safiye iyi yüreklidir. Ümit’le aynı yerde bulunması fena olmaz. Safiye’nin mektubu ilişiktedir.”
……….
“Emine’yi görürsen selam söyle. Safiye’nin bir yardımı olmuş mu?
Yoksa ‘Bu da kim? Böyle bir adam tanımıyorum’ mu demiş.”
Kemal Tahir’in Semiha Hanım’a Nevşehir Cezaevi’nden yazdığı 12
Haziran 1950 tarihli mektupta da Ümit’in annesi Emine Alev’den
mektup aldığını belirterek şöyle der:
“Emine’den de mektup geldi. Üzüntü içinde zavallı. Yorgun. Kızın
mektep taksidini düşünüyor. Çocuğu neden böyle pahalı bir mektebe verdiklerini hâlâ anlayamadım. Nihayet İngilizce elde edecek.”
Bu mektuptan anlaşılan Ümit’in(5) konservatuara giremediği.
Son bir not daha:
Safiye Ayla 1967’de eşi Şerif Muhittin Targan’nın ölümünden sonra
Kemal Tahir’i son kez Şaşkınbakkal’daki evinde ziyaret etmiş.
Bu ziyaret ikisinin arkadaşlığının “sahici” arkadaşlık olduğunun delili.
……….
(1) İskender Özsoy. Melda Kalyoncu: "Kemal Tahir'in gönlü ve Kapısı Herkese Açıktı..." Biyografya/ 4. Bağlam Yayınları. Şubat 2004.)
(2) Yüksel Yıldırım. Kemal Tahir ve Osmanlılık. Doğu Kitapevi. İstanbul, Nisan 2019.
(3) Kemal Tahir, Notlar/Mektuplar. Bağlam Yayınları, İstanbul 1993.
(4) Kemal Tahir’in kardeşi.
(5) Köy Enstitü’lü eğitimci Hürrem Arman’ın oğluyla evlenen Ümit (Arman), 1990’lı yıllarda eşinin görevi nedeniyle Brüksel’de oturuyordu. Annesi Emine Alev de (Şamilof) yanlarındaydı. Kemal Tahir’in doğumunu bildiği Ümit’in bugün sağ olup olmadığını bilmiyoruz.
