Türk ve Azerbaycan hava ve kara kuvvetlerinin başlattığı "TurAz Kartalı 2020" ortak askeri tatbikatında yer alacak Türk F-16 uçakları Azerbaycan'a ulaştı. TurAz Kartalı tatbikatı, Bakü, Nahçıvan, Gence, Kürdemir ve Yevlah'ta sürdürülecek ve 10 Ağustos'ta sona erecek. İki Türk Devleti’nin askerleri dosta güven düşmana korku salıyorlar.

YİNE BİR AĞUSTOS GÜNÜYDÜ

Azerbaycan'ın başkenti Bakü'yü, 15 Eylül 1918'de Ermeni çeteleri ve Bolşevik birliklerinden kurtaran, Kafkas İslam Ordusu komutanı Nuri Paşa, 100 yıl sonra bile Azerbaycan Türkleri tarafından saygı ve minnetle anılır. Azerbaycan’da Gence'ye 25 Mayıs 1918'de ulaşan Nuri Paşa komutasındaki Kafkas Türk İslam Ordusundaki asker sayısı, Azerbaycan kolordusundan yapılan bin kişilik takviyeyle 12 bine ulaştırılır. Güzergahındaki Göyçay, Salyan, Ağsu ve Kürdemir'i de Bolşevik birlikleri ve Ermeni çetelerinden kurtaran Kafkas Türk  İslam Ordusu, 15 Eylül 1918'de Bakü'yü kurtardı. Kafkas İslam Ordusu, Bakü'nün kurtuluşu için bin 130 şehit vermiştir.

BAKÜ’NÜN TEKRAR İŞGAL EDİLMESİ ÇOK ÜZDÜ

Osmanlı İdarecilerinin Mondros Mütarekesi imzalaması ile Kafkas Türk İslam Ordusu Bakü'yü boşalttı. Azerbaycan kahramanı Nuri Paşa İngilizler tarafından Batum'da tutuklansa da Nuri Paşa, 8 Ağustos 1919'da yargılanmak üzere götürülürken Azerbaycan Türklerinin içinde olduğu Kafkasyalı mücahitlerin yardımıyla hapisten kaçmıştır.

İşgal altından kurtardığı Bakü ve çevresinin tekrar Bolşevikler tarafından işgal edilmesi Nuri Paşa'yı çok üzer. Azerbaycanlı yazar Cabbar Ertürk, 1956'da kaleme aldığı "Anayurtta Unutulan Türklük" isimli eserinde Nuri Paşa'nın şu ifadelerini aktarmaktadır:

"Ağabeyimin (Enver Paşa) şehit olması kalbimi ne kadar sızlattıysa, Azerbaycan'ın istilası kalbimi ondan daha çok sızlattı. Ağabeyim bir faniydi. Fakat Azerbaycan'daki Türklük ebedidir. Keşke hayatımı kaybetseydim de Azerbaycan Türklüğün dışında kalmasaydı."

NURİ PAŞA’DAN 2020 YILINA

12 -13 Temmuz tarihlerinde Ermeni unsurları Azerbaycan’ın Tovuz bölgesine saldırmasının ardından Türkiye ve Azerbaycan işgalin sonlandırılması ve Azerbaycan’ın güvenliği için yeni adımlar atıyor. Türk Silahlı Kuvvetleri ile Azerbaycan Ordusu geniş katılım ile ortak bir tatbikat gerçekleştiriyor. Tatbikat  Bakü, Nahçıvan, Gence, Kürdemir ve Yevlah'ta gerçekleşirken Nuri Paşa ve askerlerinin kullandığı güzergah ile aynı olması tarihin bir tezahürü olsa gerek.

MİLLİ MÜCADELEDE AZERBAYCAN’IN YARDIMLARI

Mustafa Kemal Paşa, 3 Mayıs 1920 günü Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir Paşa’ya yazdığı bir mektupta; “Devlette hiç para kalmadı. Şu anda içeride para temin edebileceğimiz bir kaynak da yok. Başka kaynaklardan para temin edinceye kadar Azerbaycan hükümetinden borç para alınmasını temin etmenizi rica ederim” diyordu. Kazım Karabekir Paşa, isteği Azerbaycan hükümetine iletti.

19 Ağustos 1920 tarihinde TBMM Başkanlığına bir mektup yazan Nerimanov’un, TBMM’nin kurulmasından duyduğu memnuniyeti dile getiriyor ve emperyalistlere karşı verdiği mücadeleden dolayı Türkiye’yi kutladıktan sonra “…emperyalizme karşı birlikte hareket etmekten başka yolumuz yoktur. Tüm Türkler, emperyalizme karşı yürüttüğünüz haklı kavganızda yanınızda olacaktır. Amacınıza ulaşabilmeniz için var güçleriyle size destek olacaklar ve ellerinden geleni asla esirgemeyeceklerdir. Aksi durumda, ne sizin ne de bütün mazlum doğu milletleri için hiçbir kurtuluş yolu kalmayacaktır” demiştir.

BAKÜ’DE GAZETECİLER YARDIM SEFERBERLİĞİ BAŞLATIR

Milli Mücadele yıllarında Anadolu Türklerinin geçirdiği sıkıntılı döneme kayıtsız kalmayarak, Türkiye halkı ile ilgili haberlere sütunlarında sık sık yer veren, Bakü’de Latin harfleri ile yayın yapan “Yeni Yol” gazetesi, Azerbaycan halkına sık sık çağrılar yaparak şöyle yazıyordu:

“Mustafa Kemal’in askerlerinin tek başlarına mücadele ettiği bir dönemde Anadolu’daki Türk kardeşlerimize yardım etmeli, iaşe toplamalı ve gerekirse gidip orada canımızı feda etmeliyiz…”

Bunlardan ayrı olarak, 1921 yılı içinde Türk ordusunun art arda kazandığı İnönü Savaşları, Azerbaycan’da büyük bir sevince sebep oldu. Nerimanov’un özel emriyle Azerbaycan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Mirze Davut Hüseyinov bu münasebetle TBMM Başkanlığına çektiği telgrafta “emperyalizme karsı kazandığı büyük zaferden dolayı, kardeş Türk halkını, TBMM’sini ve onun Reisi Mustafa Kemal Pasa’yı, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Halk Cumhuriyeti adına kutluyor ve tebrik ediyoruz.” dedikten sonra, Azerbaycan halkının bu zaferin şerefine, 30 vagon petrol, 2 vagon benzin, 8 vagon gaz yağı gönderdiğini bildiriyordu. Aynı yılın Mayıs ayında Azerbaycan devleti, hiçbir talebi olmadığı halde TBMM hükümetine 62 sistern (tanker vagon) petrol gönderdi ve aynı Mayıs ay içinde Azerbaycan Dışişleri Komiseri M.D. Hüseyinov, Türkiye’ye gönderdiği bir telgrafta, “Bundan sonra Azerbaycan Hükümeti kardeş Türk halkına yürüttüğü bağımsızlık savaşı müddetince Türkiye’nin bağımsızlık mücadelesinde hayatlarını kaybetmiş askerlerin yetim çocukların barınacağı  sığınaklar (yetimhane) için her ay 62 vagon petrol ve 3 vagon gaz yağı göndermeyi taahhüt ediyor.” diye yazıyordu. Azerbaycan Nerimanov’un başkanlığı döneminde bu taahhüdüne sonuna kadar sadık kalmıştır. Bu taahhüdün dışında 1922 yılında Batum yolu ile Azerbaycan dokuz bin tondan fazla kerosin ve 350 ton benzin gönderdi.

KARDEŞLİKTEN ÖTE “TÜRK VATANININ EVLATLARI

Azerbaycan’ın Türkiye’ye maddi ve manevi yardım ve destekleri milli mücadele boyunca devam eder. Azerbaycan-Türkiye ilişkileri devletler arası çıkar ilişkileri olarak değil Türk Milleti olarak devam eder. Mustafa Kemal Paşa, 1921 yılında Azerbaycan Başkanı Nerimanov’a bir mektup göndererek borç para ister. Mektup 17 Mart 1921 tarihinde TBMM Bakü Büyükelçisi olan Memduh Şevket Bey tarafından Nerimanov’a ulaştırıldı. Nerimanov, Mustafa Kemal Paşa’nın isteğine olumlu cevap verdi. Derhal hazırda bulunan 500 kilo altın Ankara’ya ulaştırıldı. TBMM Hükümeti bu altının 200 kilosunu devlet bütçesine ayırdı. Geriye kalanı ise, silah ve mühimmat alımı için kullanıldı. Daha sonra Buhara Cumhuriyetinden yardımı olarak gönderilen altınlar Rusya kanalıyla Nerimanov tarafından Ankara’ya gönderildi.

ALTIN GÖNDERDİLER GERİ İSTEMEDİLER

Nerimanov, 23 Mart 1921 tarihinde, Atatürk’e yazdığı cevap mektubunda, birbiri ardınca kazanılan savaşlar ile Türk halkının emperyalizmden kurtulma günlerinin yaklaştığını, bu yüzden bu başarıları kazanan TBMM Hükümetini, onun başkanını ve kahraman Türk ordusunu kutladığını bildirdikten sonra, “Paşam, Türk Milletinde bir anane vardır; kardeş kardeşe borç vermez, kardeş, her durumda kardeşinin elinden tutar. Biz kardeşiz, her zaman elinizden tutacağız, her zaman ve her şartta birbirimizin elinden tutacağız ve tutmaya devam edeceğiz bugün yaptığımız bir kardeşin yaptığından başka bir şey değildir” diyordu.

Ayrıca Azerbaycan hükümetinin 2 Ekim 1922’de Anadolu fakirlerine yardım teşkili ile uğraşacak özel bir komisyon kurması, aynı zamanda Azerbaycan Türk basınında savaş halinde olan Türkiye’ye mali ve silah yardımını hızlandırmakla “Misak-ı Milli” ilkelerinin katiyetle desteklenmesi, o devir için çok önemliydi.

Bunlardan başka Bakü’de yayımlanan Kardeşe Yardım Dergisi Milli Mücadele sırasında Azerbaycan’da yayımlarıyla Türk halkına yardım toplamıştır. Özellikle Azerbaycan Türk kadınları bu kampanya sırasında götürüp alyanslarını, kızlar küpelerini ve değerli ziynet eşyalarını Anadolu için bağışlamışlardır.

1920’DEN 2020’E 100 YIL SONRASI

Bir gazeteci olarak bizler zamanın ve tarihin şahitleriyiz. Azerbaycan topraklarında şehit düşen Anadolu evlatlarını mezarları Sovyet rejimi boyunca Azerbaycan Türkleri tarafından tenha-saklı mezarlar olarak saklandı. Bolşevikler ve Ermeniler tahrip etmesi engellenmeye çalışıldı. Azerbaycan’ın pek çok bölgesinde o günlerden kalma Türk Şehitlikleri/Tenha Mezarlar bulunmaktadır. Bu konuda Bahtiyar Vahapzade’nin Tenha Mezar isminde bir de şiiri de vardır. O şehit kabirlerini ortaya çıkarmak ve süslemek bizim görevimizdir.