Tarladan rafa uzanan dengesizlik: üretici ile market fiyatları arasında uçurum
Türkiye’de gıda fiyatlarındaki artış, ağustos ayında da hız kesmeden devam etti. Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Başkanı Şemsi Bayraktar, üretici ile market fiyatları arasındaki farkı gözler önüne sererken, tüketicinin cebi, üreticinin ise emeği ağır bedeller ödedi. Market raflarında yer alan 37 üründen tam 30’unun fiyatı artarken, sadece 6 üründe düşüş yaşandı.
Ürünlerin market raflarına gelene kadar yaşadığı fiyat artışı, bazı kalemlerde adeta çığ gibi büyüdü. Özellikle havuç, limon, patlıcan ve kabak gibi temel sebzelerdeki fiyat farkı, üretici ile tüketici arasında adaletsizliğin boyutlarını net şekilde ortaya koydu.
Havuç 11 lira, markette 48 lira: bu nasıl fark?
Bayraktar’ın verdiği bilgilere göre, üreticide 11 lira olan havuç, markette 47 lira 88 kuruşa satılarak %335,3’lük bir fiyat farkıyla zirvede yer aldı. Onu %299,9 ile kabak, %293,7 ile limon, %270,5 ile patlıcan ve %222,8 ile sivri biberizledi. Havuç 4,4 kat, kabak 4 kat, limon 3,9 kat, patlıcan 3,7 kat ve sivri biber 3,2 kat pahalıya tüketiciye ulaştı.
Bu rakamlar, tüketicilerin cebinden çıkan her kuruşun üreticiye ulaşmadığını açıkça gösteriyor. Girdi maliyetleri, aracı karları ve marketlerin fiyat politikaları, temel gıdalarda bile erişimi zorlaştırıyor.
Ağustosta fiyatı en fazla artan: yeşil fasulye
Market tarafında ağustos ayında fiyatı en fazla artan ürün %56 ile yeşil fasulye oldu. Onu %55,4 ile kabak, %39,7 ile salatalık, %35,8 ile patlıcan ve %19,2 ile yumurta takip etti. Bu ürünlerin çoğunda sezon sonuna gelinmesi, üretimde azalma ve arz sıkıntısı fiyat artışlarını tetikledi.
Tersine, fiyatı en fazla düşen ürün ise %9 ile kuru soğan oldu. Ardından %6,6 ile domates, %2,7 ile patates, %2,3 ile pirinç ve %1,2 ile sivri biber geldi. Ancak bu düşüşlerin çoğu arz fazlalığı ve tüketici talebinin yetersizliği ile açıklandı.
Üretici cephesinde yeşil fasulye ve salatalık zirvede
Üretici fiyatlarına bakıldığında ise 29 üründen 19’unda fiyat artışı yaşandı. En yüksek artış %152,9 ile yeşil fasulyedegörüldü. Salatalıkta %136,7, patlıcanda %45, kabağın ise %30,9 oranında zam dikkat çekti.
Buna karşın en büyük düşüş, %44,6 ile limonda yaşandı. Sivri biberde %24,6, maydanozda %20, patateste %9,1, havuçta %8,3 oranında gerileme oldu. Limon özelinde düşüşün nedeni, Çukurova’daki erkenci Mayer limon üretiminin fazlalığı ile açıklandı.
Girdi maliyetleri üreticiyi zorluyor
Bayraktar, sadece ürün fiyatlarının değil, girdi maliyetlerinin de arttığını belirtti. Yıllık bazda en fazla artış %85,3 ile üre gübresinde yaşandı. DAP gübresi %56,9, 20.20.0 gübresi %51,7, CAN gübresi %39,3, amonyum sülfat ise %33,8 oranında zamlandı.
Mazot fiyatları, aylık bazda %2,7 gerilese de yıllık bazda %21,8 arttı. Hayvancılıkta kullanılan yem fiyatları da üreticinin belini büken kalemler arasında.
Tüketici şaşkın, üretici kırgın
Tarlada kuru soğan 4,5 liraya satılırken markette 14 liraya ulaşması, bu zincirde kimin kazandığını, kimin kaybettiğini sorgulatıyor. Üretici, artan maliyetlerle mücadele ederken kazancından feragat ediyor; tüketici ise aynı ürüne kat kat fazlasını ödüyor.
Fiyatlar yükselirken tüketici güveni düşüyor, üretici ise geleceğe yönelik plan yapamaz hale geliyor. Tarımda sürdürülebilirlik için acil ve kapsamlı politikalar gerektiği artık herkesin ortak görüşü haline geldi.
