Depreme Dayanıklı Binalar Nasıl Olmalı? Güvenli Yapılar İçin Kontrol Listesi
Deprem güvenliği, özellikle Türkiye gibi deprem kuşağında yer alan ülkeler için hayati öneme sahiptir. Ancak ne yazık ki deprem konuşulurken genellikle "fay hatları" ve "deprem zamanı" gibi başlıklar ön plana çıkıyor. Oysa ki asıl önemli olan, içinde yaşadığımız yapıların sağlamlığıdır. Depreme dayanıklı bina seçiminde dikkat edilmesi gerekenler hayati önem taşıyor.
Her Şey Sağlam Bir Zeminle Başlar
Bir binanın deprem güvenliği, temelde doğru bir zemin etüdü ile başlar. Deprem sırasında önce P-dalgası, ardından daha yıkıcı S-dalgası yeryüzüne ulaşır. Eğer zemin kalitesizse, yapılar S dalgasını daha şiddetli hisseder. Bu yüzden yapı inşa edilmeden önce:
- Sondaj kuyuları açılarak zemin özellikleri analiz edilmelidir.
- Sıvılaşma riski, yeraltı suyu seviyesi ve toprak kayması ihtimali değerlendirilmeli,
- Zemin etüdü sonucuna göre taşıyıcı sistem tasarlanmalıdır.
Unutmayın, en sağlam yapı bile kötü zeminde risklidir.
Zemin Katlardaki Ticari Alanlar Tehlike Yaratabilir
Zemin katta mağaza, banka ya da galeri gibi ticari alanlar bulunuyorsa, bu katın yüksekliği artar. Uzun kolonlar, deprem yüklerini taşımakta zorlanır ve yumuşak kat etkisi oluşur. Bu durum:
- Yapının rijitliğini azaltır,
- Deprem anında büyük risk doğurur.
Bu yüzden zemin katta ticari alan bulunan binalarda, mutlaka proje aşamasında ekstra güçlendirme yapılmış olmalıdır.
Tünel Kalıp Binalar Daha Güvenli Midir?
Tünel kalıp sistemi, betonarme perdelerin yoğun kullanılması nedeniyle depreme karşı daha dayanıklıdır. Ancak dikkat! Eğer zemin etüdü doğru yapılmamışsa veya temel sistemi uygun tasarlanmamışsa, tünel kalıp da tek başına yeterli olmaz. Bu yöntem genellikle çoklu konut projelerinde tercih edilir.
Yapı Geometrisi: Kare Planlı Binalar Daha Sağlam
Bir yapının geometrik formu bile deprem dayanıklılığı üzerinde etkilidir. Kare veya kareye yakın formlar:
- Yük eşit dağıldığı için daha dayanıklıdır.
- Uzun ve dar yapılar ise, uzun kenar boyunca daha kırılgan hale gelir.
Depremde güvenlik için yapı planının dengeli olması şarttır.
Çıkmalar ve Riskler
Binalarda çıkmalar (balkon gibi uzantılar) yapının kenarlarına ekstra yük bindirir. Özellikle:
- Çıkma uzunluğu, çıkılan kenarın %20'sinden fazlaysa,
- 1999 öncesi inşa edilmişse,
bu binalarda deprem riski daha fazladır.
Tadilatlar: Kolon ve Kirişlere Dikkat!
Taşıyıcı sistemde (kolon, kiriş, perde duvar) yapılan her değişiklik, yapıyı zayıflatır. Özellikle:
- Kolon kesilmesi,
- Kiriş zayıflatılması,
durumlarında bina, deprem olmasa bile çökebilir. Ara duvarların kaldırılması ise doğrudan yapının taşıyıcı sistemine zarar vermez, fakat aşırıya kaçılırsa yumuşak kat oluşumu riski doğar.
Projesine Uygun İnşa Edilen Yapılar
Bir binanın dış görünüşü sizi yanıltmasın! Sağlam görünen bir bina bile:
- Beton kalitesi düşükse,
- Donatı (demir yerleşimi) projeye uygun değilse,
depremde yıkılabilir. Bir bina alırken:
- Şantiye şefinin kim olduğunu öğrenin,
İnşaat sürecinde tam zamanlı mühendis çalıştırılıp çalıştırılmadığını araştırın.
Kolon-Kiriş Birleşimlerinde Güçlü Etriye Kullanımı
Deprem sırasında en çok zorlanan noktalar kolon-kiriş birleşimleridir. Burada:
- Sıkı etriye donatısı,
- Etriye kancalarının doğru kapatılması,
hayat kurtarır. İyi yapılmayan bir kolon birleşimi nedeniyle çok sayıda yapı depremde çökmüştür.
Beton Kalitesi ve Beton Koruma Önlemleri
Betonun:
- Doğru sıcaklıkta dökülmesi,
- Rötre çatlaklarının önlenmesi için sulanması,
- Sulandırılmadan kullanılması,
gibi aşamalar çok önemlidir. Elle karılan betonlar ise ciddi risk taşır. Mutlaka teknik eleman denetimi olmalıdır.
Nervürlü Betonarme Demirinin Önemi
Yeni deprem yönetmeliklerine göre nervürlü demir kullanımı zorunludur. Bu tür demirler:
- Betonla daha iyi kenetlenir,
- Deprem anında demirin betondan sıyrılmasını engeller.
Fay Hatları ve Zemin Seçimi
Fay hatlarının üstüne inşa edilen binalar yüksek risk taşır. Ayrıca:
- Tarım alanlarının,
- Dere yataklarının,
- Heyelan bölgelerinin
imar açılarak konut alanı haline getirilmesi çok büyük tehlike oluşturur.
Bodrum Katlarda Su İzolasyonu Şart
Bodrumda su birikmesi:
- Betonarme demirlerinin paslanmasına,
- Yapının taşıyıcılığının zamanla azalmasına yol açar.
Su yalıtımı eksikse, bina depremde zemin sıvılaşmasıyla ciddi zarar görebilir.
