Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin Kuruluşu
28 Mayıs 1918, Azerbaycan halkı için bağımsızlık ve özgürlüğün simgesidir. Tiflis’te toplanan Azerbaycan Milli Şurası, Mehmet Emin Resulzade öncülüğünde Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’ni (ADC) ilan ederek tarih sahnesine, ilk Müslüman kökenli laik cumhuriyet olarak geçti.
Kurulan bu yeni devlet:
Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanıdı,
Devlet dili olarak Türkçe’yi benimsedi,
Bakü Devlet Üniversitesi’ni kurdu (1919),
Eşit yurttaşlık ilkesiyle ayrımcılığı yasakladı.
Kısa süren bu dönem, Azerbaycan için modernleşme ve ulus-devletleşme yolunda önemli bir temel oldu.
Sovyet İşgaliyle Bağımsızlığın Sonu
1918'de kurulan ADC, 28 Nisan 1920’de Kızıl Ordu’nun Bakü’ye girmesiyle yıkıldı. Azerbaycan, Sovyetler Birliği’ne bağlı Azerbaycan SSC olarak statü değiştirdi. Bu dönemde:
Ulusal liderler ya sürgün edildi ya da idam edildi.
Eğitim ve kültür alanları ideolojik temellere göre yeniden düzenlendi.
Azerbaycan kimliği bastırılmaya çalışıldı.
Kara Ocak katliamı nedir?
20 Ocak 1990, Azerbaycan halkı için hem bir yas günü hem de dirilişin başlangıcıdır. Sovyet ordusu, Bakü’de yüzlerce sivili katletti. Bu olay:
Halkın Moskova’ya karşı öfkesini körükledi,
Bağımsızlık mücadelesini kitleselleştirdi,
Kara Ocak (Qara Yanvar) olarak tarihe geçti.
Bağımsızlığın Yeniden İlanı
Sovyetler’in dağılma sürecinde, Azerbaycan Yüksek Sovyeti 18 Ekim 1991’de “Devlet Bağımsızlığı Hakkında Anayasal Kanun”u kabul etti.
29 Aralık 1991’de yapılan referandumda halkın %95’i bağımsızlık yönünde oy verdi.
Türkiye, Azerbaycan’ı tanıyan ilk ülke oldu.
Bu dönemde bağımsızlık, sadece siyasi değil, ideolojik ve kültürel bir yeniden doğuş anlamı da taşıdı.
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (ADC) Ne İşe Yarar?
ADC, Azerbaycan tarihinde:
Cumhuriyetçilik,
Laiklik,
Kadın hakları,
Eğitim reformları gibi birçok ilkenin temellerini attı.
Bugünkü modern Azerbaycan devlet yapısının hukuki ve siyasi kökeni olarak kabul edilmektedir.
Bağımsızlık Sonrası Zorluklar
Bağımsızlık ilanının ardından Azerbaycan birçok sorunla karşılaştı:
Karabağ Savaşı (1991–1994): Binlerce can kaybı, yüzbinlerce mülteci.
Ekonomik kriz: SSCB sonrası altyapı ve üretim çöküşü.
Siyasi istikrarsızlık: Kurumlaşma ve yönetim sıkıntıları.
Ancak enerji kaynaklarına dayalı kalkınma ve dış politikada atılan adımlarla istikrar zamanla sağlandı.
Karabağ Sorunu
Dağlık Karabağ sorunu, Azerbaycan için bir egemenlik ve toprak bütünlüğü meselesidir.
Ermenistan ile çatışmalar, askeri ve diplomatik krizleri beraberinde getirdi.
Ancak bu mücadele, ulusal birlik ve uluslararası meşruiyeti artırdı.
