Osmanlı’da Kurban Bayramı GELENEĞİ
Osmanlı'da Kurban Bayramı, sadece bir ibadet değil, aynı zamanda saraydan sokağa kadar toplumun her katmanını kapsayan büyük bir kültürel ve manevi şölen niteliği taşıyordu. Devlet-i Aliyye, bu mübarek günleri ihtişamlı merasimlerle kutlayarak hem İslam dünyasına liderliğini gösteriyor hem de toplumsal dayanışmayı zirveye taşıyordu.
Top Atışlarıyla Başlayan Sevinç
Kurban Bayramı'nın Osmanlı’daki ilk işareti, Arefe günü yapılan top atışlarıydı. Bu gelenek, bayramın manevi havasını semaya taşır, halkı bayram sabahına hazırlar ve son günün ikindi vaktinde yapılan son top atışıyla son bulurdu. Bayram sabahı, erkekler bayramlıklarını giyer ve aileleriyle birlikte camilere akın ederdi. Cami sonrası ise kabristan ve komşu ziyaretleri ihmal edilmezdi.
Muayede Alayı: Sarayın Bayram İhtişamı
Sarayda gerçekleştirilen bayramlaşma törenlerine “Muayede Alayı” ya da “Resm-i Muayede” denirdi. Padişah, bayram namazını genellikle Ayasofya veya Sultanahmet Camii’nde kılar, ardından saraya dönüşte ihtişamlı bir bayram alayı düzenlenirdi. Padişahın atıyla saraydan camiye hareketi, Paus Lucas gibi seyyahların notlarında "dünyanın en görkemli geçidi" olarak yer alırdı.
Bayram tebrik merasimleri ise uzun yıllar Topkapı Sarayı’nda yapılmış, 1867 yılından itibaren Dolmabahçe Sarayı’ndaki Büyük Muayede Salonu’na taşınmıştı. Sultan II. Abdülhamid döneminde bazı törenler Yıldız Sarayı’nda icra edilmiştir.
Padişaha Hususi Kurban: Saya Ocağı Geleneği
Padişah için kurbanlık koçlar, "Saya Ocağı" adlı özel merkezde özenle yetiştirilirdi. Bayram sabahı Hırka-i Saadet Dairesi'nin önünde padişah ilk kurbanı kendisi keser, bu kesim büyük bir merasimle gerçekleştirilirdi. Kesilen kurbanların etleri medrese talebelerine, dul ve kimsesiz kadınlara, zaptiyelere ve tulumbacılara dağıtılırdı.
Kurban Etinde Denge: Turunç Reçeli ve Paylaşım Kültürü
Osmanlı’da kurban eti, dinî kaidelere uygun şekilde hemen tüketilmezdi. Üçe bölünen etin bir kısmı aileye, bir kısmı eş-dosta, bir kısmı ise fakirlere verilirdi. Etin yoğun tüketimi sebebiyle, mideyi dengelemek amacıyla evlerde turunç reçeli bulundurmak gelenekti. Zenginler ise çevresindekilere kurbanlık hediye eder, fakirlere yardım elini uzatırdı.
Bayramın Renkli Yüzü: Arife Çiçekleri
"Arife Çiçekleri" adı verilen çocuklar, bayramlıklarını Arefe günü giyer ve sokaklara neşe saçarak bayramı karşılarlardı. Mahalle bekçileri, bayram gecesi sabaha karşı davul çalar, mani söylerdi:
“Bu sabahın yazına,
Kalkın Hakk’ın niyazına,
Abdest alın ey komşular!
Bayram, sabah namazına.”
Zimem Defteri ve İyilik Geleneği
Zenginler, esnafta borcu olanların zimem defterinden rastgele sayfalar seçerek kim olduğunu bilmeden borçlarını öderdi. Bu hayırseverlik anlayışı, Osmanlı toplumunun yüksek ahlaki ve sosyal duyarlılığını gözler önüne seriyordu.
Bir Medeniyetin Bayram Mirası
Osmanlı Devleti’nde Kurban Bayramı, yalnızca bir ibadet değil; bir medeniyetin, bir milletin toplumsal vicdanının, devlet anlayışının ve kültür zenginliğinin bayramıydı. Bugün dahi izlerini taşıdığımız bu gelenekler, milletimizin değer dünyasına yön vermeye devam ediyor.
