Zamanı Yönetemiyor musunuz?
Planlayıcılar, Pomodoro teknikleri, motivasyon videoları… Zihinsel becerilerini geliştirmek için sayısız yöntem deneyen Dennis Daskal, bu arayışta tükenmişlik noktasına geldi. Michigan’da yaşayan 63 yaşındaki Daskal, dikkat eksikliği ve yürütücü işlev bozukluğuyla mücadele ederken, üretkenlik uğruna denediği tekniklerin bir noktada yetersiz kaldığını fark etti.
Yürütücü işlev neyi ifade eder?
Psikoloji literatüründe “executive functioning” yani yürütücü işlev, bireyin düşünce ve eylemlerini organize etme, plan yapma, zaman yönetme, dikkatini sürdürme ve duygularını kontrol etme gibi bilişsel süreçleri içeriyor. Bu beceriler, günlük yaşamda hedeflere ulaşmak için hayati önem taşıyor.
Neden bazı insanlar bu işlevlerde zorlanıyor?
Uzmanlara göre dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), otizm, depresyon gibi nöro-psikiyatrik durumlar yürütücü işlevleri doğrudan etkiliyor. Ayrıca menopoz, uykusuzluk, çocuk bakımı gibi yaşam koşulları da zihinsel kontrolü zorlaştırabiliyor.
Niyet ile eylem arasında köprü kurmak
Psikolog Ari Tuckman’a göre yürütücü işlevler, “niyeti eyleme dönüştürme” sürecidir. Ancak bu süreçte ilk adımı atmak, birçok kişi için en zorlu kısım. DEHB alanında çalışan Tamara Rosier, görevlerin uzun listeler halinde zihne yığılmasının kaygı ve ertelemeye yol açtığını belirtiyor. Bu da bireyleri, örneğin garaj düzenlemek yerine bir köpek sahiplenmeye kadar farklı yönelimlere itebiliyor.
Stratejiler: Düşünceyi dışsallaştır, görevleri sadeleştir
Uzmanlar, üretkenliği artırmak için önce kişinin kendini analiz etmesini öneriyor. Görevlerin neden ertelendiği üzerine düşünmek, bu süreçte çok önemli. Mükemmeliyetçilik mi? Belirsizlik korkusu mu? Adımları somutlaştırmak ve görevleri sesli ifade etmek zihinsel yükü hafifletiyor.
DEHB’li bireyler için önerilen teknikler arasında ses kayıt cihazı kullanmak, görevleri başka biriyle eş zamanlı yapmak (çift zamanlama) veya müzikle eşleştirmek gibi yöntemler yer alıyor.
Beklentileri netleştirmek ve kendine şefkat göstermek
Dennis Daskal, artık hedeflerini sadeleştirerek küçük adımlarla ilerliyor. Günlük planlar yapıyor, bazı görevleri dış kaynaklara devrediyor ve kendine uyku ile egzersiz için zaman tanıyor. En önemlisi ise şu farkındalığa ulaşıyor: Yargılayıcı bakışlardan korunmak da zihinsel sağlığın bir parçası.
Psikolog Tuckman’ın vurgusu ise net: “Sen tembel değilsin. Sadece niyetlerini gerçekleştirmekte zorlanıyorsun.”
