Şuşa’dan Doğan Bir Aydınlık: Hayatının Başlangıcı
1869 yılında Karabağ’ın kültür beşiği olan Şuşa’da dünyaya gelen Ahmet Ağaoğlu, genç yaşlardan itibaren Türk milletinin çağdaş uygarlık seviyesine ulaşması için mücadele verdi. Kalemiyle verdiği fikir savaşında özellikle eğitim, kadın hakları, demokrasi ve modernleşme gibi konuları merkeze alan eserler kaleme aldı. Yazdığı yüzlerce makale ve kitapla Doğu dünyasında büyük yankı uyandırdı.
Azerbaycan’da Siyasetin ve Direnişin Öncüsü
Ağaoğlu, Ermeni saldırılarına karşı Azerbaycan’da kurulan ilk millî siyasi yapının başında yer aldı. 1918’de bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kurucu meclisinde milletvekili olarak görev aldı. Aynı yıl, Kafkas İslam Ordusu Komutanı Nuri Paşa’ya siyasi müşavirlik yaparak Bakü’nün kurtuluş sürecine katkı sundu.
Eğitim ve Basında Derin İzler Bıraktı
Ahmet Ağaoğlu, Avrupa’da üniversite eğitimi alan ilk Azerbaycanlı olarak 1889’da Paris’teki Sorbonne Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kaydoldu. Yurda döndüğünde eğitim ve toplumsal reformlar için çalıştı. Neşr-i Maarif Cemiyeti’ni kurarak halkın eğitimi ve dini yozlaşmaya karşı bilinçlendirilmesi için mücadele verdi. 1905’te başlayan Ermeni-Türk çatışmalarında Difai Partisi'ni kurarak halkın savunmasını örgütledi.
1909’da İstanbul’a göç eden Ağaoğlu, burada Maarif Müfettişliği ve Süleymaniye Kütüphanesi Müdürlüğü gibi görevlerde bulundu. Aynı zamanda Darülfünun’da Türk-Moğol tarihi ve Rusça dersleri verdi.
İttihatçılıktan TBMM’ye Uzanan Siyasi Serüven
1911’de Türk Yurdu Cemiyeti, 1912’de ise Türk Ocağı’nın kurucuları arasında yer aldı. Daha sonra memuriyet hayatını bırakarak siyasete atıldı ve İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Merkez-i Umumi heyetinde yer aldı. 1914 seçimlerinde Afyonkarahisar milletvekili olarak Osmanlı Meclis-i Mebusanı'na girdi.
İngilizler tarafından Malta’ya sürgün edilen Ağaoğlu, 1921’de serbest bırakıldıktan sonra Anadolu’ya geçerek Milli Mücadele’ye katıldı. Hakimiyet-i Milliye gazetesinde başyazar olarak görev yaptı ve aynı zamanda Matbuat ve İstihbarat Umum Müdürlüğü görevini yürüttü.
Anadolu Ajansının Kurucu Başkanı Oldu
Ağaoğlu, 1925 yılında Anadolu Ajansı’nın anonim şirket haline gelmesinin ardından yapılan ilk yönetim kurulu toplantısında ilk Yönetim Kurulu Başkanı olarak seçildi. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurumsallaşma sürecinde medya, hukuk ve eğitim alanlarında önemli sorumluluklar üstlendi.
1930’da Atatürk’ün isteğiyle kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası’nda yer aldı. Partinin kapanmasının ardından aktif siyasetten çekilerek İstanbul’da hukuk profesörlüğü yaptı. Emeklilik sonrası çeşitli gazetelerde yazılarına devam etti.
Aileden Gelen Miras: Ağaoğlu’nun Çocukları da İz Bıraktı
Ahmet Ağaoğlu’nun çocukları da babalarının izinden giderek Türk siyasi ve sosyal yaşamında öncü roller üstlendi.
Oğlu Samet Ağaoğlu, Demokrat Parti döneminde bakanlık ve Başbakan Yardımcılığı görevlerinde bulundu.
Kızı Süreyya Ağaoğlu, Türkiye'nin ilk kadın avukatı olarak hukuk tarihine geçti.
Diğer kızı Tezer Taşkıran, erkek lisesine atanan ilk kadın öğretmen ve TBMM’de üç dönem milletvekili olarak görev yapan ilk kadın siyasetçilerden biri oldu.
Fikirleriyle Yaşayan Bir Miras
Ahmet Ağaoğlu, 19 Mayıs 1939’da İstanbul’da hayatını kaybetti. Ardında sadece yazılar ve siyaset değil; milletin aydınlanması, yükselmesi ve kendi kimliğini bulması için atılmış cesur adımlar bıraktı. Bugün hem Türkiye’de hem Azerbaycan’da, onun fikirleri hâlâ yol gösterici olmaya devam ediyor.
