İrtikap suçu, kamu görevlisinin, kamu gücünü kötüye kullanarak kendisine veya bir başkasına haksız menfaat sağlaması ile oluşan bir suçtur. Türk Ceza Kanunu’nun 250. maddesinde düzenlenen bu suç, kamu idaresinin işleyişine ve güvenilirliğine zarar veren fiiller arasında yer almaktadır.
Peki, irtikap suçu nasıl işlenir, cezası nedir ve irtikap ile rüşvet arasındaki farklar nelerdir? İşte merak edilen tüm detaylar…
İrtikap Suçu Nedir?
📌 İrtikap, kamu görevlisinin görevinden kaynaklanan yetkisini veya nüfuzunu kullanarak, mağdur kişiyi haksız menfaat sağlamaya zorlaması ya da kandırmasıdır.
📌 Kamu görevlisinin baskı, hile veya mağdurun hatasından yararlanarak çıkar sağlaması durumunda irtikap suçu oluşur.
📌 İrtikap, tek taraflı işlenen bir suçtur. Mağdurun rızası olmadan, kamu görevlisi tarafından menfaat elde edilmesi söz konusudur.
İrtikap Suçunun Türleri
İrtikap suçu üç farklı şekilde işlenebilir:
1️⃣ Zorlama (İcbar) Suretiyle İrtikap
- Kamu görevlisinin mağduru baskı altına alarak haksız menfaat sağlamasıdır.
- Tehdit, psikolojik baskı veya mevki gücünü kötüye kullanma gibi unsurlar içerir.
- Cezası: 5 yıldan 10 yıla kadar hapis cezasıdır.
2️⃣ İkna Suretiyle İrtikap
- Kamu görevlisi, mağduru hileli yollarla kandırarak veya yanlış yönlendirerek kendisine menfaat sağlamasını sağlar.
- Örneğin: Bir doktorun hastadan gerekmediği halde ameliyat parası talep etmesi bu suça girer.
- Cezası: 3 yıldan 5 yıla kadar hapis cezasıdır.
3️⃣ Hatadan Yararlanma Suretiyle İrtikap
- Kamu görevlisi, mağdurun hatasını fark ederek bundan yararlanır ve menfaat sağlar.
- Örneğin: Bir belediye memurunun, vatandaşın yanlışlıkla fazla ödediği harcı iade etmeyerek cebine atması.
- Cezası: 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezasıdır.
İrtikap Suçunun Cezası
🔹 Zorlama (İcbar) suretiyle işlenirse: 5 yıldan 10 yıla kadar hapis.
🔹 İkna suretiyle işlenirse: 3 yıldan 5 yıla kadar hapis.
🔹 Hatadan yararlanma suretiyle işlenirse: 1 yıldan 3 yıla kadar hapis.
🔹 Mağdurun ekonomik durumu göz önüne alınarak cezada indirim yapılabilir.
İrtikap Suçunun Şartları Nelerdir?
✔️ Failin kamu görevlisi olması gerekir.
✔️ Görev yetkisini kötüye kullanarak menfaat sağlaması gerekir.
✔️ Mağdurun rızası olmadan iradesinin etkilenmesi gerekir.
✔️ Suçun maddi bir menfaat sağlamaya yönelik olması gerekir.
İrtikap Suçunda Şikayet ve Dava Zamanaşımı
📌 İrtikap suçu, şikayete bağlı bir suç değildir. Savcılık, olaydan haberdar olduğu anda kendiliğinden soruşturma başlatır.
📌 Dava zamanaşımı süresi 15 yıldır. Bu süre içinde şikayet yapılmazsa dava açılamaz.
İrtikap Suçu ile Rüşvet Arasındaki Farklar
İrtikap ve rüşvet benzer görünse de farklı suçlardır:
| Özellik | İrtikap | Rüşvet |
|---|---|---|
| Fail | Sadece kamu görevlisi olabilir. | Hem kamu görevlisi hem de vatandaş olabilir. |
| Mağdurun İradesi | Baskı veya hile ile iradesi etkilenir. | Taraflar karşılıklı anlaşarak hareket eder. |
| Menfaatin Temini | Kamu görevlisi, mağduru zorlama veya kandırma yoluyla menfaat sağlar. | Kamu görevlisi görevini kötüye kullanarak rüşvet alır. |
| Suçun Niteliği | Tek taraflıdır, mağdur baskı altındadır. | İki taraflı bir suçtur, taraflar karşılıklı menfaat sağlar. |
Özetle, irtikapta kamu görevlisi baskı uygular veya kandırır, rüşvette ise taraflar karşılıklı anlaşarak hareket eder.
İrtikap Suçunda Etkin Pişmanlık Var mı?
📌 İrtikap suçunda etkin pişmanlık hükümleri uygulanmaz. Ancak, mahkeme cezada indirime gidebilir.
📌 Eğer irtikap edilen menfaatin miktarı düşükse ve mağdur ekonomik olarak zor durumdaysa, cezada 1/2 oranında indirim yapılabilir.
İrtikap Suçu Erteleme, HAGB ve Adli Para Cezası
🔹 Adli Para Cezası:
- İcbar (zorlama) ve ikna suretiyle irtikapta adli para cezası uygulanmaz.
- Hatadan yararlanma suretiyle işlenen irtikap suçu, adli para cezasına çevrilebilir.
🔹 HAGB (Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması):
- İcbar suretiyle irtikap için uygulanmaz.
- İkna suretiyle irtikapta bazı durumlarda HAGB uygulanabilir.
- Hatadan yararlanma suretiyle irtikapta HAGB kararı verilebilir.
🔹 Erteleme:
- İcbar suretiyle işlenen irtikap suçunda ceza ertelenemez.
- İkna ve hatadan yararlanma suretiyle işlenen irtikap suçlarında bazı durumlarda ceza ertelenebilir.
İrtikap Suçuna Örnekler ve Yargıtay Kararları
📌 İcbar Suretiyle İrtikap Örneği:
- Bir trafik polisinin, ceza kesmemek için sürücüden para istemesi.
- Vergi memurunun denetim sırasında mükellefi ceza kesmekle tehdit edip menfaat sağlaması.
📌 İkna Suretiyle İrtikap Örneği:
- Devlet hastanesindeki doktorun, ameliyat için hastadan usulsüz ödeme alması.
- Mahkeme zabıt katibinin, evrak işlemlerini hızlandırmak için vatandaştan ek ödeme talep etmesi.
📌 Hatadan Yararlanma Suretiyle İrtikap Örneği:
- Belediye memurunun, yanlışlıkla fazla yatırılan harcı geri ödememesi ve cebine atması.
🔹 Yargıtay Kararı:
Yargıtay 12. Ceza Dairesi 2012/10002 sayılı kararında, bir belediye memurunun fazladan tahsil ettiği harcı zimmetine geçirmesi hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçu olarak değerlendirilmiştir.
📌 İrtikap suçu, kamu görevlisinin nüfuzunu kötüye kullanarak haksız menfaat sağlamasıdır.
📌 Zorlama, ikna ve hatadan yararlanma olmak üzere üç şekilde işlenebilir.
📌 Rüşvet suçundan farklıdır; mağdurun iradesi baskı veya kandırma ile etkilenir.
📌 Cezalar 1 yıldan 10 yıla kadar değişebilir.
📌 HAGB ve erteleme bazı durumlarda uygulanabilir.
