Çad yol ayrımında
Libya'nın Güney, Sudan'ın Batı komşusu, Fransa'nın sadık müttefiki, 18 milyon nüfuslu Çad'da geçen hafta seçim yapıldı. 1990'da darbeyle iktidara gelip ülkesini 30 yıl boyunca demir yumrukla yöneten İdris Deby İtno'nun oğlu Mahamat İdris Deby İtno, yüzde 61 oy alarak babasının koltuğuna oturdu. Baba İdris Deby'nin 2021 Nisan‘da, Libya'dan Çad'a sızan silahlı isyancı grubun (FACT) durdurulması sırasında cephede ölmesi üzerine, oğul İdris Deby liderliğindeki Askeri Geçiş Konseyi, 18 ay süreyle yönetime el koymuştu.
Geçiş döneminde, tüm muhalif grupların bir araya getirilmesini amaçlayan "ulusal diyalog süreci" girişimi nispeten başarılı oldu. Doha'da bir araya gelen 52 farklı muhalif grubun müzakereleri sonucu çok sayıda isyancı liderin ülkeye döndüğünü biliyoruz. Nitekim muhalif liderlerden Succés Masra döndükten sonra başbakan olarak atanmış, seçimlerde oğul İdris Deby'nin karşısına en ciddi rakip olarak çıkmış, yarışı ikinci sırada (yüzde 18,5) bitirmiştir. Libya destekli FACT ile ülkenin kuzeyinde Tibesti'de yerleşik bir diğer silahlı grubun (CCMSR) Doha sürecini boykot etmeleri, ciddi güvenlik tehdidi oluşturmaya devam edecekleri anlamını taşımaktadır.
Genç liderin sürpriz teşkil etmeyen seçim zaferi, Çad'daki kurulu düzenin, başka deyişle güçlü orduya dayalı merkeziyetçi otoriter İdris Deby rejiminin devamı manasına gelmektedir. Batı dünyası, bölgede barış ve istikrarın korunması bakımından Çad'da güçlü bir yönetimin mevcudiyeti elzem görmektedir. Nitekim, 2020‘den itibaren Mali, Burkina Faso ve Gine (Konakri) deki askeri darbeler karşısında, batılı başkentlerin, Afrika Birliğinin ve bölgesel örgütlerin gösterdikleri sert tepkiler, yaptırımlar Çad için söz konusu olmamıştır. Çad'da, geçiş dönemi süresince demokrasinin askıya alınması mazur görülmüş, Çad‘a istisnai hoşgörü gösterilmiştir.
Seçimin ertesinde, oğul İdris Deby yönetimindeki Çad, Fransa ile mevcut güçlü ilişkilerini ne yönde devam ettirecek? ABD askerleri Çad'da kalmaya devam edecekler mi? Sudan'daki savaşın yansımaları ve Çad'a sığınan mültecilerin acil durumları ne olacak? Sahel ülkelerine cazip askeri işbirliği anlaşmaları sunmak suretiyle Fransa'yı bölgeden adeta kovan Rusya ile Çad arasındaki ilişkiler hangi yönde gelişecek? Rusya Çad'ı Fransa'dan uzaklaştırabilecek mi? Batı ile güçlü ilişkilerini nasıl muhafaza edecek? Yoksa Rusya'ya mı meyledecek? Birleşik Arap Emirlikleri ile işbirliği ne olacak Bu suallerin cevapları Çad'ın yeni yol haritasını oluşturacak.
Son dönemlerde Çad'ın adını Sudan'daki ordular savaşı çerçevesinde işitiyoruz. Düzenli orduya karşı savaşan paramiliter güçleri destekleyen Birleşik Arap Emirlikleri BAE, askeri yardımlarını Çad üzerinden Sudan'daki paramiliter güçlere ulaştırıyor. Bu nedenle Sudan, komşusu Çad'dan hayli rahatsız. Öte yandan, paramiliter güçler aylardır Darfur'da Arap olmayan topluluklara da saldırıyorlar. Bu saldırılardan Sudan vatandaşı Zaghawa topluluğu mensupları da nasiplerini alıyorlar. Bu da Zaghawa kökenli oğul İdris Deby'nin başını iyice ağrıtıyor.
Çad birçok Afrika ülkesi gibi, aynı dil, aynı din, aynı bayrak ve aynı ortak değerler altında bir araya getirilmesi müşkül ülkelerden. Etnik yapı çok çeşitli, onlarca dil konuşuluyor, Arapça ve Fransızca diğerlerinden önde geliyor. Nüfusun yüzde 60'a yakını Müslüman, yüzde 35 Hristiyan, kalanlar animist. İnsanlar fakir, ekonomi tarım ve hayvancılığa dayalı, mütevazı düzeyde petrolü var ve boru hatlarıyla Kamerun üzerinden ihraç ediliyor. Cumhurbaşkanı Mahamat İdris Deby, bir kısmı Çad'da, bir kısmı Sudan'da yaşayan Zaghawa aşiretinden. İşin ilginç tarafı aşiretten önemli isimler Deby ailesinden şikayetçi ve muhalefetten yana.
