1929 yılında Ankara'nın Nallıhan ilçesinde dünyaya gelen Adalet Ağaoğlu'nun asıl adı Fatma İnayet’ti. Annesi Saraybosna kökenli bir ailedendi, babası ise kumaş tüccarı Hafız Mustafa Sümer'di. Çocukluğu bu küçük Anadolu kasabasında geçti. Daha sonraları Ankara’ya göç etti ve edebiyatla kurduğu güçlü bağ burada şekillendi.
Yazarlık yolculuğuna şiirle adım atan Ağaoğlu, lise yıllarında tiyatro eleştirileri de kaleme aldı. İlk şiiri “Gölgeler” 1948'de yayımlandı. 1951'de Ankara Radyosu'nda çalışmaya başladı, burada dramaturgluk ve radyo oyunları yazarlığı yaptı. 1961’de Meydan Sahnesi’ni kurarak tiyatroya olan tutkusunu sahneye taşıdı.
“Ölmeye Yatmak” ile Türk romanında yeni bir sayfa
1973 yılında yayımladığı ilk romanı “Ölmeye Yatmak” ile edebiyatta yepyeni bir çığır açtı. Bu eser, “Dar Zamanlar” üçlemesinin ilk kitabıydı. Cumhuriyet’in birey üzerindeki etkilerini sorgulayan roman, zaman ve belleğin iç içe geçtiği bir yapıyla dikkat çekti.
Ağaoğlu’nun eserleri, bireyin iç dünyası ile toplumsal dönüşüm arasındaki çatışmayı ustalıkla işler. “Bir Düğün Gecesi”, “Hayır…” ve “Dert Dinleme Uzmanı” gibi eserlerinde, Türkiye’nin yakın siyasi tarihine aydın gözünden tanıklık ederken bireyin ruhsal parçalanmışlığına da ayna tuttu.
TRT yıllarında oyunları sansürle karşılaşınca tiyatroyu ikinci plana atarak romanlara yöneldi. Bu karar, Türk edebiyatının zenginleşmesine vesile oldu. Ağaoğlu, “Yazmak başka bir dünya icat etmektir.” diyerek, edebiyatı yalnızca anlatı değil, varoluş biçimi olarak benimsedi.
Zamanın ustası, anlatının mimarlarından biri
Çağdaş Türk romanında “zaman ustası” olarak anılan Ağaoğlu, eserlerinde zamanı yalnızca bir geçiş değil, bir anlatı figürü hâline getirdi. Özellikle iç monolog ve geriye dönüş teknikleriyle Türk romanına yenilikler kazandırdı. 1996’daki trafik kazasından sonra uzun bir tedavi süreci geçiren yazar, üretmeye devam etti. 2014’te yayımlanan “Dert Dinleme Uzmanı”, son romanı oldu. Boğaziçi Üniversitesi’ne bağışladığı arşivinde mektuplar, notlar, fotoğraflar ve eşyaları yer alıyor.
Unutulmayan ödüller, sönmeyen etki
“Bir Düğün Gecesi” ile Orhan Kemal Roman Armağanı’ndan, “Romantik Bir Viyana Yazı” ile Cumhurbaşkanlığı Kültür Sanat Ödülü’ne kadar sayısız ödül alan Ağaoğlu, edebiyat dünyasında kalıcı bir iz bıraktı.
Adalet Ağaoğlu, 4 Temmuz 2020’de aramızdan ayrıldı. Cebeci Asri Mezarlığı’nda sonsuzluğa uğurlanan usta yazar, arkasında kitaplardan öte bir düşünce mirası bıraktı. Onun edebiyatı hâlâ konuşuyor, hâlâ soruyor. Türk edebiyatı ise hâlâ onun izinden ilerliyor.
