İranlı şair, filozof, matematikçi ve astronom Ömer Hayyam’ın vefatının üzerinden 894 yıl geçti. Dünya bilim tarihinde önemli bir yere sahip olan Hayyam, yalnızca edebi yönüyle değil; matematik, astronomi ve felsefe alanında ortaya koyduğu 18 değerli eserle de insanlığın ortak mirasında müstesna bir konuma sahip.
1048’de Nişabur’da doğduğu bilinen Ömer Hayyam, eğitimini Nişabur ve Semerkant gibi dönemin önde gelen ilim merkezlerinde tamamladı. İlk eğitimini Belh’te Şeyh Muhammed Mansuri’nin yanında alan Hayyam, ardından Nişabur’un büyük hocalarından İmam Mowaffaq’ın talebesi oldu. Büyük Selçuklu Devleti’nin kudretli veziri Nizamül-Mülk ile aynı medresede bulunması, onun ilmî gelişimini daha da pekiştirdi.
Dünya düşünce mirasında Hayyam etkisi
Rubailerinde dünya, var oluş, Allah, devlet ve toplum düzeni gibi derin konulara yer veren Hayyam, aklın rehberliğinde yaptığı sorgulamaları eşsiz bir edebi üslupla kaleme aldı. Rubailerinin bir kısmı günümüze ulaşmış olsa da ona isnat edilenlerin sayısı binleri aşıyor.
Celali Takvimi ve büyük astronomi başarıları
Matematik ve astronomi alanlarında devrim niteliğinde çalışmalar yapan Hayyam, miladi ve hicri takvimlerden daha hassas olan Celali Takvimi’ni hazırladı. Matematikte ise binom açılımı ve Pascal üçgeninin temellerini Pascal’dan önce kurduğu araştırmalarla ortaya kondu.
Geometri, astronomi, fizik, tıp ve iklim bilimlerinde birçok eser kaleme alan Hayyam; Semerkant, Buhara, İsfahan gibi döneminin parlak bilim merkezlerinde çalışmalar yaptı. Selçuklu Sultanı Melikşah’a danışmanlık yaptığı da biliniyor.
Ömer Hayyam, 4 Aralık 1131’de 83 yaşında vefat etti. Nişabur’da bulunan anıt mezarı, “çadırcı” anlamına gelen Hayyam lakabına atfen çadır şeklinde tasarlandı. 1934’te mimar Hoşeng Seyhun tarafından hazırlanan anıt; firuze rengi, talik hatla yazılmış rubaileri ve etkileyici mimarisiyle bilim ve edebiyat tutkunlarının ziyaret noktası olmaya devam ediyor.
Öne çıkan eserlerinden bazıları:
Ziyc-i Melikşahi
Nevruzname
Risaletün fi Berahin il Cebr ve’l Mukabele
Müşkilat’ül Hisab
Risaletün fi Vücud
Levazim’ül Emkine
Mizan’ül Hikem
Eş’arı bil Arabiyye
