Çip Nedir?
Çip, ya da daha teknik adıyla mikroçip, bir cihazın işlem yapmasını sağlayan minyatür devre sistemidir. Bilgisayarlar, akıllı telefonlar, otomobiller, tıbbi cihazlar ve hatta ev aletleri dahil olmak üzere birçok teknolojik ürünün çalışmasını sağlar. Özellikle AI çipleri, paralel işlem gücü ve enerji verimliliği sayesinde yapay zekanın temel yapı taşıdır. İşte günümüzde bir yarışa dönen ve ülkelerin küresel ölçekte pazar paylarını arttırmak için ciddi yatırımlar yaptığı çip türü budur: AI (yapay zeka) çipleri.
Neden Bu Kadar Önemli?
Çipler günümüz dijital dünyasının temel yapı taşı konumunda. Yüksek performanslı işlemciler olmadan ne yapay zekâ algoritmaları çalışabilir, ne de internet altyapısı işleyecek sunucular hizmet verebilir. Bu yüzden çip teknolojisindeki en ufak bir aksama veya tedarik krizi, otomotivden elektronik ürünlere pek çok sektörü derinden etkileyebiliyor. Örneğin, pandemi dönemindeki çip kıtlığı otomobil üretiminde aksamalara yol açtı; benzer şekilde akıllı telefon üreticileri de üretim planlarını yeniden düzenlemek zorunda kaldı. Kısacası çipler, modern ekonominin ve teknolojinin kritik ve stratejik bir unsuru haline gelmiş durumda.
Hangi Ülkeler Çip Üretiyor ve Pazar Payları Nasıl?
Çip üretimi küresel ölçekte yoğunlaşmış durumda. Özellikle Tayvan, Güney Kore ve ABD, gelişmiş çip üretiminin liderleri. Dünya genelinde gelişmiş çiplerin yaklaşık %65'ini Tayvan, özellikle de TSMC adlı şirket üretmekte. Güney Kore %18, Çin ise %8 civarında üretim yapıyor.
Ancak ne kadar üretim yapıldığının yanı sıra ürünün ne kadar katma değere sahip olduğu yani teknolojinin ne kadar ileri seviyede olduğu ve hangi amaçlarla kullanılmak üzere üretildiği de önemli. Konuya ilginiz varsa aşağıdaki grafiği detaylıca inceleyebilirsiniz. Grafikte de görebileceğiniz gibi mavi ile renklendirilmiş şirketlerin tamamı, pastanın büyük bir dilimine sahip olan Amerika menşeli firmalar. Nvidia 3.4 trilyon dolar piyasa değeri ile rakiplerini oldukça gerisinde bırakmış bir sektör lideri.
Nvidia ve AMD Ne Durumda?
NVIDIA, yapay zeka destekli GPU’larda tartışmasız lider ve şu anda dünyanın en değerli çip firması konumunda. Piyasa değeri 3.3 trilyon doları aştı. AMD ise daha çok masaüstü ve dizüstü işlemcilerle tanınsa da, AI GPU alanında rekabetçi ürünler sunmakta. Her iki şirketin üretimlerini TSMC’ye yaptırdığı dikkate değer. AI GPU tarafında ise %80'den fazla pazar payı ile Nvidia ilk sırada yer alırken ardından onu yine Amerika menşeli firma olan AMD %20 pazar payı ile takip ediyor.
AI GPU Pazar Payı (2024):
- Nvidia: %80+
- AMD: %15
- Diğer: %5
Ekran kartı (GPU) pazarında iki büyük isim öne çıkıyor: Nvidia ve AMD. Son yıllardaki rakamlar, Nvidia’nın bu pazarda aslan payını elinde tuttuğunu gösteriyor. Yapılan analizlere göre Nvidia, disket GPU pazarının yaklaşık %80-85’ine hakim durumdayken AMD’nin payı %15’ler civarında kalıyor. Özellikle oyun grafikleri ve yüksek performanslı hesaplama gerektiren işlemler için Nvidia’nın GeForce serisi uzun süredir lider konumda. AMD ise Radeon serisiyle pazarın kalan diliminde mücadele veriyor; zaman zaman rekabetçi ürünler çıkarsa da toplam satışlarda Nvidia’nın gerisinde kalıyor.
ABD-Çin Ekonomik Savaşında Çipin Rolü
Çip teknolojisi, ABD ile Çin arasındaki giderek kızışan ekonomik ve teknolojik mücadelenin odak noktalarından biri haline geldi. ABD, Çin’in özellikle gelişmiş yarı iletkenlere ve üretim ekipmanlarına erişimini kısıtlamak için ihracat kontrolleri uyguluyor. Örneğin yapay zekâ alanında kritik önemde görülen Nvidia’nın A100 ve H100 gibi gelişmiş GPU’larının Çin’e satışı izne tabi hale getirildi. Yine ABD’nin baskısıyla Hollanda, ASML firmasının ürettiği son teknoloji litografi makinalarının Çin’e ihracatını yasakladı. Washington yönetimi ayrıca 2022’de çıkardığı CHIPS yasasıyla kendi ülkesinde çip üretimini teşvik edecek milyarlarca dolarlık sübvansiyonlar sağladı.
Pekin ise bu hamlelere karşı boş durmuyor. Çin hükümeti bir yandan yerli yarı iletken sanayisini dev yatırımlarla büyütmeye çalışırken diğer yandan misilleme adımları atıyor. Temmuz 2023’te Çin, çip üretimi için kritik sayılan galyum ve germanyum elementlerinin ihracatını kısıtlama kararı aldı. Bu hamle, ABD ve müttefiklerinin Çin’in teknoloji ilerlemesini yavaşlatma çabalarına karşı bir cevap niteliğindeydi. İki ülke arasındaki bu “çip savaşı”, sadece ekonomik üstünlük için değil aynı zamanda ulusal güvenlik ve askeri teknoloji avantajı için de büyük önem taşıyor. Zira hem ABD hem de Çin, en gelişmiş çiplerin geleceğin yapay zekâ sistemlerinden ileri savunma sanayilerine kadar her alanda belirleyici olacağının farkında. Sonuç olarak, yarı iletkenler günümüzde tıpkı geçmişteki petrol gibi stratejik bir güç unsuru haline gelmiş durumda – küçük çipler, büyük jeopolitik etkilere yol açıyor.
Türkiye’nin Çip Pazarındaki Yeri
Türkiye, küresel çip üretiminde şimdilik küçük bir oyuncu olsa da bu alanda yerli atılımlar için adımlar atmaya başladı. Özellikle savunma sanayii ve kritik kamu uygulamaları için TÜBİTAK BİLGEM bünyesinde kurulan YİTAL gibi araştırma laboratuvarlarında ve ASELSAN-Bilkent ortaklığında çip tasarımı ve prototip üretimleri yapılıyor. 2023’te açıklanan “Ulusal Çip Konsorsiyumu” planı ile Türkiye, çip tasarımı, üretimi, paketlemesi ve testinin tüm aşamalarını kapsayan bir ekosistem oluşturmayı hedefliyor. Bu konsorsiyum sayesinde yerli şirketlerin ve araştırma kurumlarının bir araya getirilerek dışa bağımlılığın azaltılması amaçlanıyor.
Belirlenen yol haritasına göre, 2028 yılına dek Türkiye’de 110 nanometre üretim teknolojisine sahip bir fabrikasyon altyapısının kurulması planlanıyor. Bu sayede kimlik kartları ve pasaportlardaki yongalar gibi kritik bazı çiplerin ülke içinde üretilebilmesi hedefleniyor. Devamında uluslararası iş birlikleriyle 16 nm teknolojisine sahip daha ileri bir hattın kurulması da gündemde. Ayrıca, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın HIT-Çip programıyla 5 milyar dolarlık destek ayrılarak 65 nm ve daha ileri teknolojilerde yıllık en az 1 milyon wafer üretebilecek bir tesis kapasitesi oluşturulması için çağrı yapıldı. Tüm bu çabalar, uzun vadede Türkiye’nin küresel yarı iletken değer zincirinde yer almasını ve kritik teknolojilerde tam bağımsızlığı sağlamasını amaçlıyor.
Bir Çipi AI (Yapay Zeka) Çipi Yapan Nedir?
AI çipler; GPU, FPGA, ASIC ve NPU gibi özel mimarilere sahip yüksek işlem gücüne sahip entegre devrelerdir. Paralel işlem, düşük enerji tüketimi ve yüksek hız ile yapay zekanın eğitilmesi ve çalıştırılmasında klasik CPU’lara göre çok daha etkilidir.
