İktidar ve otoriteye gücünü veren ve kuştan balığa kadar her canlının eğitiminin temelini oluşturan ödül ve ceza olgularını bilmekte büyük yarar var. Davranış bilimi, davranışın sebepleri ile değil, doğrudan kendisiyle ilgilendiği için bu terimlerin günlük kullanış şeklini değil bilimsel anlamını yazacağım. Bu yazıdan sonra kedilerinize, köpeklerinize bile birçok numara öğretebileceksiniz.
Ödül ve ceza nedir?
Psikolog, Pedagog, Sosyolog ve eğitimcilerin bildiği gibi; ödül ve ceza, Burrhus Frederic Skinner tarafından 1938 yılında ''edimsel şartlanma'' nın temelleri olarak tanımlanmışlardır. Bir davranışın tekrarlanması için yapılan işlere ödül, tekrarlanmaması veya azalması için yapılan şeylere ise ceza denir. Pozitif ve negatif olarak ikişer şekilde tanımlanırlar. Genelde böyle dendiğinde olumlu veya olumsuz şeklinde anlaşılsa da aslında doğrusu bir şey vermek (pozitif) veya almaktır (negatif).
Davranış bilimi açısından
ödül ve ceza nedir?
Yani bir işin yapılması için birine bir şey vermeye pozitif ödüllendirme ve bir şey almaya negatif ödüllendirme denir. Normalde anladığımız ödül aslında pozitif ödüldür. Negatif ödül ise olumsuz veya istenmeyen bir hal veya etkenin ortadan kalkması için yapılan davranıştır.
Pozitif ceza nedir?
Ceza konusunda da durum benzerdir. İstenmeyen bir davranışın tekrar görülmemesi için bir şey vermeye pozitif ceza, almaya ise negatif ceza denir. Yani davranışı tekrarlamamak için hoşumuza gitmeyen bir şeyin (acı, açlık veya üşüme gibi) olması pozitif cezalandırma, aynı şey için sevdiğimiz bir durumun sona ermesine (veya erdirilmesine) ise negatif cezalandırma denir.
Örnekler ile çok daha kolay anlaşılır bu konular değil mi?
Çocuğunuz odasını topladığında ona çikolata verirseniz bu pozitif ödüllendirmedir. Çocuğunuz çikolata edinmek için odasını toplama davranışını tekrarlayacaktır. Yetişkin biri üzerinden örnek vermek gerekirse, gittiğiniz bir kafe de çok eğlendiyseniz o kafeye tekrar gitme olasılığınız yüksek olur diyebiliriz.
Davranış Bilimi Açısından Ödül ve Ceza
Soğuk havada kalın giyinirseniz bu negatif ödüllendirmeye örnek olacaktır. Burada "alınan" üşüme hissidir. Yani kişi üşümemek için ileride kalın giyinecektir. ''E tabi öyle olur, aptal değiliz'' dediğinizi duyar gibiyim. O zaman şu çarpıcı örneği düşünün. Uzun süredir bağımlı olan bir eroinman artık eroinin keyif vermesi nedeniyle değil, yoksunluk krizine yakalanmamak için alışkanlığına devam eder.
Çocuğunuz küfür ettiğinde ona vurursanız. Bu çocuğunuzun dayak yememek için küfretmemesini sağlayacağından pozitif cezalandırma olur. Ödüllendirmedeki kafe örneğine dönersek, tahmin ettiğiniz üzere, atıyorum bir restoranda dayak yerseniz, bir daha oraya gitme davranışında bulunmazsınız.
Negatif cezalandırma ise yanlış yere park ettiğinizde para cezası almanız gibi örneklenebilir. Para vermemek için doğru yere park etmeye çalışırsınız. İlla çocuk örneği istiyorsanız, sizin için endişelensem de, yaramazlık yapınca en sevdiği oyuncağına el koymayı veya televizyon seyretmesine izin vermemeyi sunabilirim. Oyuncağından veya televizyondan ayrılmamak için yaramazlık yapmayacaktır çocuk.
İktidar ve otoriteye gücünü veren ve kuştan balığa kadar her canlının eğitiminin temelini oluşturan ödül ve ceza olgularını bilmekte büyük yarar var. Davranış bilimi, davranışın sebepleri ile değil, doğrudan kendisiyle ilgilendiği için bu terimlerin günlük kullanış şeklini değil bilimsel anlamını yazacağım. Bu yazıdan sonra kedilerinize, köpeklerinize bile birçok numara öğretebileceksiniz.
