abd ve ukrayna arasındaki nadir elementler maden anlaşması
2025 yılının Nisan ayında Ukrayna ile Amerika Birleşik Devletleri (ABD) arasında imzalanan kritik maden anlaşması, yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda jeopolitik dengeleri de etkileyen tarihi bir adım olarak kayıtlara geçti. Anlaşma kapsamında, ABD’ye Ukrayna’daki yeni maden projelerine “öncelikli ve ayrıcalıklı erişim hakkı” tanınırken, aynı zamanda iki ülke arasında ortak bir yatırım fonu oluşturulması kararlaştırıldı.
Bu gelişme, özellikle 2022 yılında başlayan Rus işgali sonrası Ukrayna’nın yeniden inşasında ABD’nin rolünü güçlendiren ve enerji dönüşümüne yön veren stratejik bir hamle olarak değerlendiriliyor. Ukrayna topraklarında Avrupa’daki kritik ham madde rezervlerinin yaklaşık %5’i bulunduğu göz önüne alındığında, bu anlaşmanın yalnızca ikili değil, küresel ölçekte etkileri olacağı açıkça görülüyor.
Ukrayna’nın Sahip Olduğu Stratejik Hammaddeler;
Nadir Toprak Elementleri neler?
Nadir toprak elementleri, elektrikli araç motorlarından rüzgar türbinlerine, askeri sensörlerden ekran teknolojilerine kadar uzanan geniş bir kullanım alanına sahiptir. Ukrayna, lanthanum, seryum, neodimyum, erbiyum, itriyum gibi elementler açısından zengin rezervlere sahiptir. Bu elementler, elektrikli araçlar ve savunma sanayi başta olmak üzere pek çok sektörde kritik rol oynar.
Çin’in bu alandaki küresel hâkimiyeti göz önüne alındığında, Ukrayna’nın nadir element potansiyeli, ABD için stratejik tedarik zinciri çeşitlendirmesi anlamına geliyor.
Lityum: Akıllı telefonlardan elektrikli otomobillere kadar birçok teknolojide kullanılır
Lityum, özellikle lityum-iyon bataryalar için vazgeçilmezdir. Akıllı telefonlardan elektrikli otomobillere kadar birçok teknolojide kullanılır. Ukrayna’nın yaklaşık 500.000 tonluk lityum rezervi, Avrupa’nın en büyüklerinden biridir. Ancak, bu rezervlerin yaklaşık %25’i halen Rus işgali altındaki bölgelerde yer alıyor.
ABD’nin bu kaynaklara erişimi, elektrikli ulaşım ve enerji depolama sistemleri için hayati bir avantaj sağlayacak. Ayrıca petalit formundaki lityum cevherlerinin işlenmesi için yüksek teknoloji gereksinimi, ABD’li şirketler için yatırım fırsatları sunmaktadır.
Grafit: ABD Çin'e olan bağımlılığı azalatmak istiyor
Doğal grafit, lityum-iyon pillerin anot bileşenlerinde temel malzemedir. Ukrayna, yaklaşık 19 milyon tonluk rezerviyle dünya grafit kaynaklarının %20’sine sahiptir. Ancak mevcut üretim kapasitesi oldukça düşük seviyelerdedir.
ABD, bu rezervler üzerinden batarya üretiminde Çin'e olan bağımlılığını azaltmayı hedefliyor. Ayrıca grafit, çelik üretimi, fren sistemleri, nükleer reaktörler ve füze teknolojileri gibi alanlarda da önemli bir yer tutuyor.
Titanyum: havacılık ve savunma sanayi için
Yüksek mukavemet/ağırlık oranı sayesinde uçak, roket, uzay aracı ve zırh sistemlerinde yaygın biçimde kullanılan titanyum, Ukrayna’nın en kritik kaynaklarından biri. Ülke, dünya titanyum rezervinin yaklaşık %7’sine sahip. Özellikle Zhytomyr ve Dnipropetrovsk bölgeleri, titanyum açısından oldukça zengin sahalara ev sahipliği yapıyor.
ABD, bu rezervlerle birlikte savunma sanayii tedarik zincirinde bağımsızlık hedefliyor. Zira titanyum, F-35 gibi ileri teknoloji savaş sistemlerinde doğrudan kullanılmaktadır.
Diğer Stratejik Madenler ve Elementler neler?
Manganez: Çelik üretimi ve lityum-ion bataryalarda (NMC katotlarında) vazgeçilmezdir. Ukrayna, bu alanda Avrupa’nın ana tedarikçilerinden biridir.
Nikel ve Kobalt: Batarya kimyasında temel metallerden olup Ukrayna, bu elementleri içeren rezervlere sahiptir. Ancak üretim kapasitesi sınırlıdır. ABD bu alanda yatırım fırsatlarını değerlendirmek istemektedir.
Galyum: Yarı iletken, 5G, LED ve lazer teknolojileri için kullanılan kilit bir elementtir. Ukrayna, dünyadaki 5 büyük galyum üreticisinden biridir.
Berilyum: Hafifliği ve yüksek dayanımı ile füze, sonar ve nükleer sistemlerde kullanılır. Ukrayna’nın bu alandaki rezervleri, ABD için nükleer ve askeri teknolojilerde dışa bağımlılığı azaltacak önemdedir.
Zirkonyum: Nükleer yakıt çubukları, ileri seramikler ve kimya tesislerinde vazgeçilmezdir. Ukrayna, zirkonyum içeren titanyum yataklarıyla bu alanda stratejik öneme sahiptir.
Uranyum: Ukrayna’nın nükleer enerji üretimi için elinde tuttuğu zengin uranyum yatakları, gelecekte ABD’nin bu alandaki stratejik tedarik planlamasında yer alabilir.
Neon Gazı: Çip üretiminde litografi makineleri için kritik öneme sahiptir. ABD’nin neon ihtiyacının büyük kısmı savaş öncesi Ukrayna’dan sağlanıyordu.
ABD neyi amaçlıyor?
1. Çin ve Rusya Bağımlılığını Azaltmak
ABD, Çin’in nadir topraklar ve batarya metallerindeki hâkimiyetine karşı alternatif ararken, Ukrayna büyük bir fırsat sunuyor. Aynı şekilde, titanyum ve uranyum gibi kaynaklarda Rusya’ya olan bağımlılığı sonlandırmak, jeostratejik anlamda büyük önem taşıyor.
2. Savunma Sanayii İçin Hammadde
F-35 uçakları, Patriot füzeleri gibi gelişmiş sistemlerin üretiminde kullanılan materyallerin Çin veya Rusya’dan değil, müttefik Ukrayna’dan sağlanması, ABD’nin savunma kabiliyetlerini sürdürülebilir kılacaktır.
3. ABD'li madencilik şirketlerine öncelik hakkı
Bu anlaşma ile Amerikan madencilik ve teknoloji şirketleri, Ukrayna’da yeni projelere diğer ülkelere kıyasla daha avantajlı şekilde yatırım yapabilecektir. Bu durum, ABD ekonomisi için doğrudan yatırım ve istihdam potansiyeli anlamına gelirken, Ukrayna’nın yeniden inşasına da katkı sağlayacaktır.
