Türkiye’nin mali denetim sisteminde tarihi bir dönemeçten geçiliyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından devreye alınan Kuruluş Gözetimli Analiz (KURGAN) Sistemi, sahte fatura düzenleyicilerini hedef almakla kalmadı; iki yıl içinde 578 milyar TL'lik şüpheli işlemi deşifre etti. Vergi Denetim Kurulu (VDK), sistemin ilk çıktılarıyla birlikte binlerce mükellefi uyardı ve gönüllü uyuma davet etti.
KURGAN, sıradan bir yazılım değil. Cari verilerle sürekli öğrenen ve işlemler arasındaki ilişkiyi analiz eden yapay zeka altyapısı sayesinde, sadece rakamsal sapmaları değil, işlemlerin arkasındaki davranışsal kalıpları da değerlendiriyor. Bu sayede yüzeyde “temiz” görünen ama sistematik şekilde vergi kaçakçılığına yol açan işlem ağlarını da ortaya çıkarıyor.
578 milyar liralık şüpheli işlem: Kimler risk altında?
Sistem iki yıllık bir zaman diliminde, mükerrer işlemler ayıklandıktan sonra 17 bin 373 satıcı ve 77 bin 834 alıcının taraf olduğu 578 milyar TL’lik işlemi "yüksek riskli" olarak işaretledi. Rakamlar tek başına değil; sistemin odaklandığı nokta işlem hacmi değil, işlem davranışının güvenilirliği.
KURGAN, alıcı ve satıcılar arasında gerçekleşen milyonlarca işlem içinden yalnızca risk skoru yüksek olanları filtreliyor. Bu yönüyle sistem, dürüst ticari ilişkileri gölgelemiyor, aksine onları koruma altına alıyor. Yapay zeka bu işlemleri analiz ederken; belge tutarsızlıkları, işlem sıklığı, piyasa dışı fiyatlandırmalar gibi onlarca parametreyi değerlendiriyor.
Binlerce mükellefe uyarı yazısı gönderildi
VDK’nın başlattığı yeni süreçte, sadece cezalandırma değil, önleyici ve bilgilendirici yaklaşım esas alınıyor. Riskli işlemlerin alıcı tarafına 70 bini aşkın bilgilendirme yazısı gönderildi. Bu yazılar sayesinde, vergi denetimi başlamadan önce mükelleflerin gerekli düzeltmeleri yapmaları sağlanıyor.
Aynı zamanda mali müşavirlere de bilgilendirme yazıları iletiliyor. Ancak bu durum, müşavirlere hukuki bir sorumluluk yüklemiyor. Bakanlık, bu adımı “rehberlik etme” çerçevesinde değerlendiriyor.
Yanlışlıkla sahte fatura kullananlara ikinci şans
KURGAN’ın analiz ettiği işlemlerde, her riskli işlem sahtecilik anlamına gelmiyor. Bu nedenle sistemden uyarı alan mükelleflere cezai işlem uygulanmadan önce kayıtlarını düzeltme fırsatı veriliyor. Özellikle yanlışlıkla veya dolaylı yollarla sahte belge kullanan firmalar, bu süreçte beyanlarını revize ederek ciddi yaptırımlardan kurtulabiliyor.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in de vurguladığı gibi, sistemin temel hedefi ceza kesmek değil, ekonomik sistemde gönüllü uyum kültürünü yerleştirmek. Dürüst mükelleflerin yanında olduklarını sık sık yineleyen Bakan Şimşek, vergi denetiminin teknolojiyle daha adil hale geldiğini savunuyor.
Kayıt dışı ekonomiye karşı sessiz devrim
Kayıt dışı ekonomi, Türkiye’nin kamu maliyesi açısından en büyük sorunlarından biri olmaya devam ediyor. KURGAN Sistemi’nin devreye alınması, bu sorunun yapay zekayla çözülmeye çalışıldığının en somut göstergesi.
Vergi Denetim Kurulu, bu yapay zeka tabanlı altyapıyla sadece mevcut işlemleri değil, geçmiş yıllara ait kayıtları da yeniden analiz ediyor. Bu yönüyle sistem, vergi kaçakçılığına dair geçmişe dönük bir temizliği de beraberinde getiriyor.
Sonuç olarak; KURGAN, sadece teknolojik bir sistem değil, aynı zamanda mali şeffaflık yolunda atılmış stratejik bir adım. Yüz binlerce mükellefi doğrudan ilgilendiren bu gelişme, yakın gelecekte işletmelerin muhasebe ve beyan süreçlerinde köklü değişikliklere yol açabilir.
