19 Eylül'ün Anlamı ve Türkiye'de Gaziliğin Gelişimi
Her yıl 19 Eylül'de kutlanan Gaziler Günü, Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlık mücadelesini simgeleyen unvanlardan birine, “gazilik” onuruna adanmıştır.
Bu özel günün tarihi kökeni, 1921 yılında Mustafa Kemal Atatürk’e verilen “Gazi” unvanına dayanır. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan bu kavram, Türkiye’nin tarihsel belleğinde derin bir yere sahiptir.
Gazi Unvanının Kökeni: Osmanlı'dan Milli Mücadele'ye
“Gazi” kelimesi, Arapça “gaza” kökünden türemiştir ve “düşmanla savaşan, cihad eden kişi” anlamına gelir.
Osmanlı döneminde bu unvan, fetih yapan komutanlara ve seferlere katılan askerlere verilirdi. Orhan Gazi, Murad-ı Hüdavendigâr, Gazi Evrenos gibi tarihi şahsiyetler bu unvanla anılmıştır.
Cumhuriyet döneminde ise gazilik, sadece savaş meydanlarında elde edilen bir unvan olmaktan çıkarak, vatanın bütünlüğü için canı pahasına mücadele eden her bireyin taşıyabileceği bir onur kimliği hâline gelmiştir.
19 Eylül 1921: Atatürk’e “Gazi” Unvanının Verilişi
Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos – 13 Eylül 1921), Türk ordusunun işgal kuvvetlerine karşı kazandığı stratejik bir dönüm noktasıdır.
Bu zaferin ardından, 19 Eylül 1921 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi, Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’ya hem “Mareşal” rütbesini hem de “Gazi” unvanını vermiştir.
Bu tarih, Türkiye’de gazilik kavramının sembolik miladı olarak kabul edilir.
Gaziler Günü’nün Resmîleşmesi
19 Eylül, uzun yıllar boyunca sadece sembolik olarak hatırlansa da, 2002 yılında İçişleri Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelikle resmiyet kazanmıştır.
Bu yönetmelikle 19 Eylül;
Tüm yurtta resmi törenlerle kutlanması gereken özel gün
Gazilerin onuruna sosyal etkinlikler ve anmaların yapılacağı tarih olarak belirlenmiştir.
O tarihten bu yana her 19 Eylül’de kamu kurumları, belediyeler, sivil toplum kuruluşları ve okullar tarafından çeşitli anma programları, törenler ve buluşmalar düzenlenmektedir.
Dönemlere Göre Türkiye’de Gazi Profili
Türkiye’de gaziler, farklı dönem ve olaylarda edindikleri unvanlara göre kategorize edilir:
| Dönem / Olay | Yaklaşık Gazi Sayısı | Öne Çıkan Özellikler |
|---|---|---|
| Kore Savaşı (1950-1953) | 4.500 (hayatta olan ~200) | NATO görevi kapsamında yurtdışı savaşı |
| Kıbrıs Harekâtı (1974) | 10.000+ (aktif ~3.500) | Türkiye’nin garantörlük hakkı kapsamında |
| Terörle Mücadele (1984-günümüz) | 65.000+ | En fazla gazi veren dönem |
| 15 Temmuz Darbe Girişimi (2016) | 2.196 | Sivil gazilik statüsünün yaygınlaşması |
| Diğer olaylar ve sınır ötesi harekâtlar | 8.000+ | El Bab, Zeytin Dalı, Barış Pınarı vb. |
Kaynaklar: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Harp Malulü Gaziler Derneği, TSK Arşivleri
Gazilikle İlgili Yasal Haklar ve Uygulamalar
Gaziler; 2330 Sayılı Kanun, 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu, SGK ve Emekli Sandığı düzenlemeleri çerçevesinde şu haklardan faydalanır:
- Vazife malullüğü aylığı (gazi maaşı)
- Kamu kurumlarında istihdam önceliği
- Ücretsiz sağlık hizmeti
- Ücretsiz ulaşım ve vergisel indirimler
- Tayin ve öğrenim kolaylıkları
- Gazi kimlik kartı ve ailelerine tanınan ayrıcalıklar
Ancak uzmanlara göre, bu hakların sahada uygulanması bölgeler arasında farklılıklar gösterebilmekte ve bazı gaziler, haklarına erişim noktasında bürokratik sorunlarla karşılaşabilmektedir.
En Çok Gazi Veren Bölgeler
2024 itibarıyla, en fazla kayıtlı gazinin bulunduğu iller şunlardır:
- Ankara – ~6.500
- İstanbul – ~5.800
- Gaziantep – ~4.200
- Şanlıurfa – ~3.700
- Kahramanmaraş – ~3.400
- Diyarbakır – ~3.600
- Adana – ~3.200
Bu dağılım, hem nüfus yoğunluğu hem de askerî personel sayısı yüksekliğiyle ilişkilidir.
Gaziler Günü’nün Toplumsal Anlamı
19 Eylül, sadece törensel bir gün değil; görünmeyen kahramanların görünür kılındığı bir toplumsal yüzleşme günüdür.
“Gaziler yalnızca askerî geçmişleriyle değil, topluma taşıdıkları fedakârlık bilinciyle değerlidir. Gaziler Günü, sadece bir gün değil, bir bilinç ve vefa meselesidir.”
