İslam Bilim Geleneğini Ayağa Kaldıran Bir Bilim Adamı
Prof. Dr. Fuat Sezgin, 1924 yılında Bitlis'te doğdu. Babası Hoca Mehmed Mirza Efendi'nin görevi nedeniyle Doğubayazıt’ta başladığı ilkokul öğrenimini Erzurum’da yatılı olarak tamamladı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde, oryantalist Hellmut Ritter’in bir semineriyle hayatının yönü değişti. Mühendislik hayalini bırakıp Şarkiyat alanına yöneldi; Arap ve Fars filolojisi eğitimi aldı.
Ritter’in yönlendirmesiyle Arapçayı ana dili gibi öğrenen Sezgin, ilerleyen yıllarda Almanca, Latince, Yunanca, İbranice ve Farsçayı da ileri düzeyde konuşabilecek yetkinliğe ulaştı. Bu çok dilliliği, Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki İslam bilim tarihi yazmalarını inceleyebilmesinin ve daha sonra yazacağı dev eserin temelini attı.
İslam Bilim Tarihine Yazılan En Kapsamlı Eser
1950’lerde “Buhârî'nin Kaynakları” adlı doktora çalışmasıyla hadis yazımının sözlü gelenekle sınırlı olmadığını göstererek İslam bilim tarihi araştırmalarına yön verdi. Ancak asıl büyük projesi, Alman bilim insanı C. Brockelmann’ın yarım kalmış Arapça yazmalar bibliyografyasını tamamlamak üzere yola çıkarken şekillendi.
Altmış ülkenin kütüphanelerini taradı, yaklaşık 400 bin yazma eseri inceledi. Bu titiz çalışmanın meyvesi olarak, 1967’de ilk cildi yayımlanan ve 17 cilde ulaşan Geschichte des Arabischen Schrifttums (Arap-İslam Bilim Tarihi) adlı eseri bilim dünyasına kazandırdı. 2015’te tamamlanan bu külliyat, astronomiden tıbba, matematikten zoolojiye kadar onlarca bilim dalında İslam dünyasının katkılarını kayıt altına aldı.
1960 darbesi sonrası üniversiteden uzaklaştırılan Sezgin, Almanya’ya yerleşti. Frankfurt Goethe Üniversitesi’nde profesör oldu. 1982’de Arap-İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü’nü ve 1983’te Frankfurt’ta İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi’ni kurdu.
Bu müze, İslam bilginlerinin yaptığı aletlerin birebir rekonstrüksiyonlarıyla donatıldı. Aynı zamanda kurduğu Bilimler Tarihi Kütüphanesi, 45 bin nadir eserle dünyanın en büyük tematik kütüphanelerinden biri haline geldi.
Gülhane'de Yükselen Bir Bilim Mabedi
Fuat Sezgin’in hayatının son projesi, bilim mirasını Türkiye’ye taşımaktı. 2008’de Gülhane Parkı içindeki tarihi Istabl-ı Âmire binası, İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi olarak açıldı. Burada, Frankfurt’taki müzeden getirilen yüzlerce bilimsel alet sergileniyor.
Müzenin yanı sıra bir kütüphane de kuruldu ve bu yapı 2019 yılında “Prof. Dr. Fuat Sezgin ve Dr. Ursula Sezgin Bilimler Tarihi Kütüphanesi” olarak yeniden açıldı. Sezgin, buradaki eserlerin büyük kısmını kendi elleriyle seçti.
Eserleri, Etkisi ve Ebedî İstirahatgâhı
Sezgin, Arap-İslam Bilim Tarihi dışında “İslam’da Bilim ve Teknik”, “Buhârî’nin Kaynakları”, “Amerika’nın Müslümanlarca Keşfi”, “Bilim Tarihi Sohbetleri” gibi çok sayıda esere imza attı. Ayrıca binlerce ciltlik tıpkıbasım yayın serisiyle Batılı oryantalistlerin araştırmalarını da derleyerek erişime sundu.
30 Haziran 2018' de 93 yaşında hayatını kaybeden Sezgin, vasiyeti üzerine Gülhane Parkı’ndaki müzenin önünde hazırlanan alana defnedildi. Mezarı, ömrünü adadığı İslam bilim mirasının yeniden hatırlanmasını simgeliyor.
Fuat Sezgin, bilim tarihinin bir ulusun değil, insanlığın ortak mirası olduğunu eserleriyle ortaya koydu. Onun çalışmaları, Doğu ile Batı arasında bir bilim köprüsü kurdu. Bugün, dünyanın dört bir yanında bilim tarihçileri onun çizdiği haritanın izinden yürümeye devam ediyor.
