Mevlevîlik VE Mevlevîhâne Nedir?
Mevlevîlik, Mevlâna Celâleddin-i Rûmî’nin gönüllere işleyen felsefesidir. Kur’an ve Sünnet’ten aldığı ilhamla aşkı, irfanı ve ahlâkı bir hayat yoluna dönüştürür. Mevlevî bir derviş için hayatın özü “kendini bilmek”, “aşk ile yanmak” ve “edep ile yürümektir”. Mevlâna’nın şu sözleri bu anlayışın merkezindedir:
“Bende benimle ilgili bir şey kalmadı artık. Ben tamamen aşkın içindeyim.”
Mevlevîhâneler ise bu aşk yolculuğunun yaşandığı mekânlardır. Dervişlerin yetiştiği, semâların döndüğü, ney sesinin gönülleri titrettiği bu ocaklar; sanatın, şiirin ve musiki aşkının da merkezleridir. Buralarda sadece ilim değil; aynı zamanda edep, zarafet ve insan-ı kâmil olma yolculuğu öğretilirdi.
İstanbul’daki Mevlevîhâneler
İstanbul, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan süreçte Mevlevî kültürünün başkentlerinden biri olmuştur. İşte bu şehirdeki bazı önemli Mevlevîhâneler ve iz bırakan simaları:
Galata Mevlevîhânesi – Şeyh Galib’in Sözleriyle Kudretli Bir Miras
1491 yılında kurulan ve İstanbul’un ilk Mevlevîhânesi olan Galata Mevlevîhânesi, hem tasavvuf hem edebiyat hem de musiki açısından çok güçlü bir merkezdi. Burada postnişinlik yapan Şeyh Galib, divan edebiyatının zirve isimlerinden biri olarak şöyle seslenmiştir:
“Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen / Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen.”
Yani insan, varlığın özü ve Allah’ın yeryüzündeki en değerli aynasıdır…
Yenikapı Mevlevîhânesi – Itrî ve Dede Efendi’nin Ses Verdiği Ocak
1597 yılında kurulan ve zamanla bir külliyeye dönüşen Yenikapı Mevlevîhânesi, Türk musikisinin en önemli isimlerini yetiştirmiştir. Buhûrîzâde Mustafa Itrî ve Hammâmîzâde İsmail Dede Efendi bu dergâhın bağrında filizlenmiştir. Dede Efendi’nin şu sözü, musikiye bakışını özetler:
“Musiki, kalpten doğar ve kalbe hitap eder.”
Bu dergâhta musiki, yalnızca ses değil; bir dua, bir niyaz, bir aşktı.
Bahariye Mevlevîhânesi – Hüseyin Fahreddin Dede’nin Zarafet Okulu
Eyüp’te, Haliç kıyısında kurulan Bahariye Mevlevîhânesi, geç dönem Mevlevî zarafetinin son büyük temsilcilerini barındırmıştı. Kurucusu Şeyh Hüseyin Fahreddin Dede, musiki ve Mevlevî adabına olan vurgusuyla bilinir. Onun şu sözleri, bir dervişin iç dünyasını anlatır:
“Edep, aşkın yüzüdür. Yüzü olmayan bir aşk, gönüle düşmez.”
Üsküdar Mevlevîhânesi – Halil Nûman Dede ve Dervişlerin Geçit Kapısı
1792’de kurulan Üsküdar Mevlevîhânesi, İstanbul’dan Anadolu’ya geçişte önemli bir merkezdi. Özellikle seyr u sülûk (manevî yolculuk) sürecindeki dervişlerin konaklama yeri olmuştu. Ahmed Remzi Akyürek Dede, burada meşihat yapan son postnişindi. Bir rubaisinde şöyle der:
“Kalbe düşen bir ateş, akılla sönmez. Gönül, aşkı öğrendi mi ne uyur ne de susar."
Kasımpaşa Mevlevîhânesi – Sessiz Ama Derin Bir Yolculuk
1631 yılında Şeyh Sırrı Abdi Dede tarafından kurulan bu Mevlevîhâne, halkla iç içe bir tarikat hayatı sürmüş, gösterişten uzak bir sadelikle hizmet vermiştir. Bektaşî-Mevlevî karışımı bir hayat tarzının zamanla yerleştiği bu dergâh, Mevlevîliğin kalenderane tarafını yansıtır.
İstanbul’un Kalbinde Dönen Aşk
Mevlevîhâneler, sadece geçmişin değil; bugünün de kalbine seslenir. Neyin sesi hâlâ Galata’da, semânın zarafeti hâlâ Yenikapı’da, edebin ve aşkın izi hâlâ Üsküdar sokaklarında yürür. Mevlevîlik; sözden öte, bir hâl, bir nefes, bir gönül terbiyesidir. İstanbul ise bu hâlin coğrafyadaki en güzel tecellisidir.
“Gönül bir aynadır, aşk ile cilalanır. Aşkla dönen, orada Hakk’ı görür.”
