ATV ekranlarının sevilen yarışma programı Kim Milyoner Olmak İster, 19 Ocak 2025 tarihli bölümünde izleyicilere bilgi dolu ve düşündürücü bir gece yaşattı. Oktay Kaynarca’nın sunuculuğunda ilerleyen programda, yarışmacıya özerk bir devlet ile bağımsız bir devlet arasındaki farkları sorgulatan dikkat çekici bir soru yöneltildi. Soru, yalnızca yarışmacıyı değil, ekran başındaki milyonlarca izleyiciyi de düşündürdü:
Soru:
Hangisi bağımsız, egemen bir devlet değil, özerk bir devlettir?
Şıklar:
- A: Vatikan
- B: Porto Riko
- C: San Marino
- D: Monako
Doğru cevap:
B: Porto Riko
Bu ilgi çekici sorunun ardından, hem yarışmacılar hem de izleyiciler Porto Riko’nun statüsünü ve diğer seçeneklerde yer alan ülkelerin bağımsızlık durumlarını araştırmaya koyuldu. İşte sorunun doğru yanıtı ve detaylarıyla özerk devlet kavramına bir bakış…
Porto Riko neden bağımsız bir devlet değil?
Porto Riko, coğrafi olarak Karayipler’de yer alsa da, uluslararası siyasette bağımsız bir devlet olarak kabul edilmez. Bunun yerine, Amerika Birleşik Devletleri’ne bağlı özerk bir bölge statüsüne sahiptir.
Porto Riko’nun statüsü nedir?
- Bağımlılık durumu: Porto Riko, 1898 yılında İspanyol-Amerikan Savaşı'nın ardından ABD’ye bağlanmıştır. Bugün, “serbest bağlantılı bölge” (Commonwealth) olarak adlandırılmaktadır. Bu statü, Porto Riko'ya bazı yerel yönetim hakları sağlarken, ABD’nin egemenliği altında kalmasını da garanti eder.
- Vatandaşlık: Porto Riko vatandaşları, 1917’den bu yana ABD vatandaşı olarak kabul edilmektedir. Ancak, Porto Riko’daki vatandaşlar ABD başkanlık seçimlerinde oy kullanamazlar.
- Hükümet yapısı: Porto Riko’nun kendi anayasası ve yasama organı bulunur. Ancak dış politika ve savunma gibi konular tamamen ABD’nin kontrolündedir.
- Uluslararası temsil: Porto Riko, Birleşmiş Milletler veya diğer uluslararası kuruluşlarda bağımsız bir devlet olarak temsil edilmez.
Diğer şıklardaki devletlerin statüleri
A: Vatikan
Vatikan, bağımsız ve egemen bir devlettir. 1929 yılında İtalya ile yapılan Laterano Antlaşması ile bağımsızlık statüsü kazanmıştır. Katolik Kilisesi’nin merkezi olan Vatikan, hem dini hem de siyasi anlamda ayrı bir varlık olarak kabul edilir. Vatikan, kendi yasaları, bankası ve ordusu (İsviçreli Muhafızlar) ile tam anlamıyla bağımsız bir şehir devletidir.
C: San Marino
San Marino, dünyanın en eski bağımsız cumhuriyetlerinden biridir. İtalya’nın içinde yer almasına rağmen tam bağımsızlık statüsüne sahiptir. 301 yılında kurulan San Marino, tarih boyunca egemenliğini korumayı başarmış ve günümüzde de bağımsız bir devlet olarak varlığını sürdürmektedir.
D: Monako
Monako, Akdeniz kıyısında yer alan küçük bir şehir devletidir. Bağımsız ve egemen bir devlet olarak tanınır. Fransa ile yakın ilişkilere sahip olmasına rağmen, Monako kendi yasalarını ve hükümetini yönetir. Ancak Fransa, Monako’nun savunmasından sorumludur.
Özerk devlet ve bağımsız devlet farkı nedir?
Bu soru, izleyicilere özerk bir devlet ile bağımsız bir devlet arasındaki farkı sorgulama fırsatı sundu. İşte iki kavram arasındaki temel farklar:
- Bağımsız devlet: Tam egemenliğe sahip, başka bir ülkenin kontrolüne veya müdahalesine bağlı olmayan devletlerdir. Kendi anayasalarını, yasalarını, dış politikasını ve savunmasını bağımsız olarak yönetirler.
- Özerk devlet: İçişlerinde belli bir ölçüde bağımsızlık sağlanmış, ancak dış politika ve savunma gibi konularda başka bir ülkenin egemenliği altında olan bölgelerdir.
Porto Riko, içişlerinde özgürlüğe sahip olsa da uluslararası arenada bağımsız bir devlet olarak kabul edilmemektedir.
Porto Riko’nun uluslararası statüsü
Porto Riko’nun uluslararası statüsü sık sık tartışmalara neden olmaktadır. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Porto Riko’nun sömürge statüsüne sahip bir bölge olduğunu defalarca gündeme getirmiştir. Porto Riko halkı, bağımsızlık, ABD’ye tam entegrasyon veya mevcut statünün korunması seçenekleri arasında sık sık referandumlara gitmiştir. Ancak bugüne kadar bu konuda kesin bir değişiklik yapılmamıştır.
Kim Milyoner Olmak İster’de coğrafya ve politika vurgusu
Kim Milyoner Olmak İster, bilgi yarışması formatında izleyicilere hem eğlenceli hem de öğretici bir deneyim sunmaktadır. Coğrafya ve politika bilgisini ölçen bu tür sorular, izleyicilerin farklı ülkelerin statüleri hakkında bilgi edinmesine katkı sağlamaktadır. 19 Ocak 2025 tarihli bu bölümde sorulan Porto Riko sorusu, yarışmacının yanı sıra ekran başındaki izleyicilerin de dikkatini çekmeyi başarmıştır.
Kim Milyoner Olmak İster ve eğitici sorular
Programda bugüne kadar yalnızca eğlence değil, aynı zamanda öğretici sorulara da yer verilmiştir. Bağımsız devletler, özerk bölgeler ve tarihsel süreçlerle ilgili sorular, izleyicilere yeni bilgiler öğrenme fırsatı tanımaktadır. Bu tür sorular, genel kültür ve dünya tarihi konularında farkındalığı artırmaktadır.
Porto Riko örneği üzerinden bağımlı bölgeler
Porto Riko gibi özerk bölgeler, dünya genelinde farklı statülere sahiptir. İşte diğer bazı özerk bölgeler:
- Hong Kong: Çin’e bağlı özel bir yönetim bölgesidir.
- Grönland: Danimarka’ya bağlı özerk bir bölgedir.
- Falkland Adaları: İngiltere’ye bağlı bir bölgedir ancak Arjantin ile egemenlik tartışmaları yaşanmaktadır.
Bu bölgelerin her biri, Porto Riko gibi bağımsız devlet olmadan kendi iç işlerinde bir dereceye kadar özerklik sağlamaktadır.
