Teknolojik değişim ve kondratieff dalgaları

Geçen yazıda Hegemonik İstikrar Teorisi’ni (HİT) tanıtmıştım. HİT kapitalizm dünyada hâkim üretim tarzı haline geldiğinden beri dünyanın siyasi yapısının dengede olabilmesi için bir küresel hegomon devletin olması gerektiğini söylemekteydi. Belli dönemlerde farklı hegemon devletlerin varolduğu da bilinmektedir. Bu yüzden HİT üzerine çalışan akademisyenler bir hegemondan diğer hegemona nasıl geçildiği üzerinde tartışmaya girmişlerdi. Bu manada birçok farklı tez öne sürüldü. Bu tezlerden biri de George Modelski’nin Uzun Döngü Teorisi’dir. Uzun Döngü Teorisi teknolojik paradigmalarla örtüşen 45-60 yıllık ekonomik dalgalanmaları açıklamaya çalışan Kondratieff Dalgaları vasıtasıyla hegemonya değişimini anlatmaya çalışır. 

Hatırlayacaksınız, geçen yazıyı şöyle bitirmiştim: “Ben bir iktisatçı olarak kendimi Uzun Döngü Teorisine yakın hissediyorum. Bu yüzden George Modelski’nin Uzun Döngü Teorisi’nden devam edeceğiz. Bu teori Kondratieff’in Uzun Dalga olarak bilinen ve teknolojik paradigmalarla paralel giden 45-60 yıllık konjonktür dalgaları ile de uyumludur. Bir sonraki yazıda, bu yüzden Kondratieff Dalgaları ve Modelski’nin Uzun Döngülerini ele alacağım. Yukarıda da belirttiğim gibi, kendi döneminde bir hegemonun hem ekonomik güç olması, hem teknoloji lideri olması hem de askeri güce sahip olması gerekir. O yüzden bu iki teorinin birlikte değerlendirilmesi önemlidir.” Bugünkü yazıda Kondratieff Dalgalarının menşeini ve modern iktisatçılar tarafından yorumlanmasını ele alacağım. Eğer Kondratieff Dalgalarını anlarsak, o zaman, Modelski’nin Uzun Döngü Kuramını da kavrayabiliriz. Bu vesile ile de Kasabanın Şerifi’nin politikalarını ve Çin’in yükselişinin yeni bir hegemonyaya doğru gelişip gelişmeyeceğini konuşabiliriz. 

TEKNOLOJİK PARADİGMALAR VE KONDRATIEFF DALGALARI 

“Dışa kapalı ve özel bir kapitalist ekonomi kendiliğinden sürdürülebilir ve istikrarlı bir büyüme üretebilir mi?” Bu soruya verilen cevap iktisatçılar arasında kapitalist üretim sisteminin doğası üzerine en temel düşünce ayrımını ortaya koyar. Eğer bu soruya “Evet!” derseniz, kapitalist üretim biçiminin hiç müdahale edilmeden kendi haline bırakılması durumunda hiçbir krizin olmayacağı, yüksek işsizlik veya yüksek enflasyon problemlerinin oluşmayacağını kabul edersiniz. Bu görüşteki iktisatçılara göre ekonomik krizler, yüksek enflasyon süreçleri, işsizlik ve gelir dağılımı problemleri gibi temel sorunlar kapitalist sistemden kaynaklanmaz, devlet müdahalesi, politika hataları, toplumsal ve kültürel etkenlerin sonucunda krizler ortaya çıkar. Eğer bu soruya “Hayır!” derseniz, o takdirde, krizlerin, yüksek işsizlik veya yüksek enflasyon süreçlerinin bizatihi kapitalist sistemin doğasından kaynaklandığını, kendi haline bırakılmış ve hiç devlet müdahalesi olmayan bir kapitalist ekonomide belli aralıklarla krizlerin ortaya çıkmasının mukadder olduğunu savunursunuz.

 İşte iktisat biliminde konjonktür dalgaları olarak bilinen her biri belli bir sermaye tipinin birikim sürecine dayanan ve dolayısıyla farklı frekanslara sahip olan iktisadi dalga modelleri yukarıdaki soruya “Hayır!” diyen iktisatçılar tarafından oluşturulmuştur. Benim Hocamın Hocasının Hocası Joseph Alois Schumpeter kendisinden önce farklı dönemselliklere sahip ve farklı iktisatçılar tarafından keşfedilmiş dört farklı konjonktür dalgasını hem frekansları (veya dönemsellikleri) hem sermaye birikim süreçlerine göre tasnif etmişti. Buna göre envanter stoklarının birikim süreci 40 aylık Minör Dalgayı (Kitchin Dalgası da denir), fiziki sermaye stokunun birikim süreci 7-11 yıllık Majör Dalgayı (Juglar Dalgası da denir), altyapı sermayesi ve konut stokunun birikim süreci 18-25 yıllık İmar Dalgasını (Kuznets Dalgası da denir) oluşturur. Teknolojik paradigmalar ise her biri 45-60 yıl arası değişen Uzun Dalga’nın (Kondratieff Dalgası da denir) temelini oluşturur. 

KONDRATIEFF DALGASI VE İÇERİĞİ

Bütün iktisadi konjonktür dalgalarında olduğu gibi Kondratieff Dalgası da iki ana safhadan oluşur. İlk safha genişleme safhasıdır ki, bu ilgili ekonominin kendi doğal büyüme hızının üstüne çıktığı ve hızla yeni teknoloji ve sektörlere bağlı olarak büyüdüğü safhadır. İkinci safha ise daralma safhasıdır ki, bu safhada ekonomi kendi doğal büyüme hızının altında büyür. İlk safhada büyümenin motor gücü ya da temel taşıyıcı sektörler yeni teknolojili sektörlerken ikinci safhada artık mevcut teknoloji yavaş yavaş olgunlaşmaya ve miadını doldurmaya başlar. Her Kondratieff Dalgası bir teknoloji paradigmasına dayanırken, her teknoloji paradigmasının da kendisini diğerlerinden ayıran ayırıcı unsurları vardır. Chris Freeman ve Luc Soete’nin yazdığı ve TÜBİTAK tarafından Türkçe çevirisi yayınlanan Yenilik İktisadı adlı kitapta Schumpeter’in gittiği yolu takip ederek her bir Kondratieff Dalgası bir teknoloji paradigmasına oturtulmuştur. Bu kitaptaki tasnife göre 5 Kondratieff Dalgası belirlenmiştir. Çok ayrıntıya girmeden bu dalgaların zamanlaması, tanımı, temel enerji kaynağı, temel taşıyıcı sektörleri, bol üretilen ana ürünleri, hızla büyüyen yeni sektörleri ve teknoloji liderlerini belirtelim. 

5 KONDRATIEFF DALGASI 

Birinci Dalga: 1770-80 1830-40 arasında “Sanayi Devrimi’nin Kondratieff Dalgası”… Temel enerji su gücü, temel taşıyıcı sektörler tekstil, demir ve demir döküm ile seramik sektörleri… Bol üretilen ana ürünler pamuk ve dökme demir… Hızla büyüyen yeni sektörler buhar makineleri ve makine teçhizat sanayii… Teknoloji liderleri önem sırasıyla Büyük Britanya, Fransa ve Belçika’dır. Hızla gelişen diğer ülkeler ise yine önem sırasına göre Alman Devletleri ve Hollanda’dır. 

İkinci Dalga: 1830-40 1880-90 arasında “buhar gücü ve demiryollarının Kondratieff Dalgası”… Temel enerji buhar gücü, temel taşıyıcı sektörler buhar makineleri, demiryolları, buharlı gemiler ve denizcilik sektörleri… Bol üretilen ana ürünler kömür ve ulaştırma araçları… Hızla büyüyen yeni sektörler çelik üretimi, sentetik boyalar ve ağır sanayi sektörleri ile elektrik enerjisi üretimi… Teknoloji liderleri önem sırasıyla Büyük Britanya, Fransa, Belçika, Almanya ve ABD’dir. Hızla gelişen diğer ülkeler ise İtalya, Hollanda, İsviçre ve Avusturya’dır. 

Üçüncü Dalga: 1880-90 1930-40 arasında “elektrik ve ağır sanayiin Kondratieff Dalgası”… Temel enerji elektrik gücü, temel taşıyıcı sektörler elektrikli makineler üretimi, kablo ve tel imalatı, ağır sanayi, silah sanayii, kimya sanayi ve elektrik üretim ve dağıtım sektörleri… Bol üretilen ana ürün çelik… Hızla büyüyen yeni sektörler otomobil, uçak, radyo ve dayanıklı tüketim malları imalatı ile petrol ve plastik üretimi… Teknoloji liderleri önem sırasıyla Almanya, ABD, Büyük Britanya, Fransa, Belçika, İsviçre ve Hollanda’dır. Hızla gelişen diğer ülkeler ise İtalya, Avusturya, Kanada, İsveç, Danimarka ve Rusya’dır. 

Dördüncü Dalga: 1930-40 1980-90 arasında “kütle üretiminin Kondratieff Dalgası”… Temel enerji hammaddesi petrol, temel taşıyıcı sektörler otomotiv ve ulaştırma araçları imalatı, ağır savaş cihazları imalatı, uçak imalatı, petro kimya ürünleri imalatı, sentetik maddeler imalatı sektörleri… Bol üretilen ana ürünler otomobiller ve uçaklar… Hızla büyüyen yeni sektörler bilgisayar, CNC tezgahları, ilaç imalatı ve mikroelektronik yazılım üretimi… Teknoloji liderleri önem sırasıyla ABD, Almanya, diğer AB ülkeleri, Japonya İsveç, İsviçre, SSCB, Kanada ve Avustralya’dır. Hızla gelişen diğer ülkeler ise Kore Brezilya Meksika, Venezuela, Arjantin, Çin, Hindistan ve Tayvan’dır. 

Beşinci Dalga: 1980-90 2020-30 arasında “enformasyon ve haberleşmenin Kondratieff Dalgası”… Temel enerji hammaddesi doğal gaz, temel taşıyıcı sektörler ise bilgisayar ve elektronik sermaye malları ve yazılım ürünleri imalatı, veri bankaları, dijital haberleşme ağları, akıllı telefon, robot ve uydu imalatı sektörleri… Bol üretilen ana ürün çip… Hızla büyüyen yeni sektörler biyoteknoloji ve nano teknoloji ürünleri, uzay seyahati ve araçları, ilaçlar ve yapay zeka ürünleri üretimi… Teknoloji liderleri önem sırasıyla ABD, Almanya, Japonya, Çin, Kore, diğer AB ülkeleri, Rusya, Tayvan, Kanada ve Avustralya’dır. Hızla gelişen diğer ülkeler ise Türkiye, Brezilya, Meksika, Venezuela, Arjantin ve Hindistan’dır. 

Her Kondratieff Dalgasındaki temel taşıyıcı sektörler bir önceki dönemde yeni ve hızlı büyüyen sektörler iken, her dalganın temel enerji gücü bir önceki dalgada yeni bulunmuş enerji kaynaklarına dayanmaktadır. Yine her dalgada bol ve ucuz üretilen ana ürün bir önceki dalganın sonunda hızla üretimi artan ürünlerdir. Teknoloji liderlerine gelince… Her dalganın teknoloji liderleri arasındaki ilk ikili zamanla kendi altlarındaki tarafından yerinden edilmektedir. Örneğin 2020-30 ile muhtemelen 2070-80 arasında gerçekleşecek altıncı Kondratieff’te liderliğe (şimdilik) en yakın görünen, birçok iktisatçıya göre Çin’dir. İşte Kondartieff Dalgaları küresel üretim yapısını belirlerken aynı zamanda küresel güç dağılımını ve siyasi rolleri de belirlemektedir. Bu verilere dayalı olarak George Modelski kendi Hegemonik İstikrar Teorisi modelini Kondratieff Dalgaları ile paralel olan Uzun Döngüler Teorisi ile oluşturmuştur. Bir sonraki yazımızda buna ve benim yorumlarıma değineceğim.