Modelski’nin uzun döngüleri ve Kondratıeff Dalgaları

Geçen yazıyı şöyle tamamlamıştık: “Her Kondratieff Dalgasındaki temel taşıyıcı sektörler bir önceki dönemde yeni ve hızlı büyüyen sektörler iken, her dalganın temel enerji gücü bir önceki dalgada yeni bulunmuş enerji kaynaklarına dayanmaktadır. Yine her dalgada bol ve ucuz üretilen ana ürün bir önceki dalganın sonunda hızla üretimi artan ürünlerdir. 

Teknoloji liderlerine gelince… Her dalganın teknoloji liderleri arasındaki ilk ikili zamanla kendi altlarındaki tarafından yerinden edilmektedir. Örneğin 2020-30 ile muhtemelen 2070-80 arasında gerçekleşecek altıncı Kondratieff’te liderliğe (şimdilik) en yakın görünen, birçok iktisatçıya göre Çin’dir. İşte Kondartieff Dalgaları küresel üretim yapısını belirlerken aynı zamanda küresel güç dağılımını ve siyasi rolleri de belirlemektedir. Bu verilere dayalı olarak George Modelski kendi Hegemonik İstikrar Teorisi modelini Kondratieff Dalgaları ile paralel olan Uzun Döngüler Teorisi ile oluşturmuştur. Bir sonraki yazımızda buna ve benim yorumlarıma değineceğim.” Bugünkü yazımda size ilk önce George Modelski’yi ve Uzun Döngüler Teorisi’ni tanıtacağım. Daha sonra ise bu döngülerle Kondratieff Dalgaları arasındaki eşleşmeyi yorumlayacağım. 

MODELSKI VE UZUN DÖNGÜLER TEORİSİ

Merhum George Modelski, Washington Üniversitesi'nde siyaset bilimi profesörüydü. Modelski, 1967'den 1995'e kadar bu üniversitede görevini sürdürdü… Washington Üniversitesi'nde çalışmaya başlamadan önce Modelski, Avustralya Ulusal Üniversitesi İleri Araştırmalar Enstitüsü'nde kıdemli araştırma görevlisi olarak çalışıyordu. Modelski, küresel politika ve ekonomideki uzun vadeli süreçlerin yanı sıra dünya kentsel makrodinamiği ve Wallerstein’in ortaya attığı Dünya Sisteminin evrimi üzerinde de çalıştı. 2012 yılında Uluslararası N. D. Kondratieff Vakfı tarafından Bronz Kondratieff Madalyası ile ödüllendirildi. İki önceki yazımda kısaca bahsettiğim gibi George Modelski, Hegemonik İstikrar Teorisi çerçevesinde hegemonun dünya liderliğine ilişkin döngüsel bir teori geliştirdi. Bu teoriye “Uzun Döngüler Teorisi” adını verdi. Modelski’ye göre her döngü yaklaşık 100 yıl sürüyor ve her seferinde yeni bir hegemonik güç ortaya çıkıyordu. 

MODELSKİ’NİN BELİRLEDİĞİ BEŞ UZUN DÖNGÜ VE HER DÖNGÜDEKİ HEGOMONLAR 

Modelski’nin ortaya attığı Uzun Döngüler Teorisi’ne göre 1492’den günümüze beş hegemonya döngüsü olmuştur. Her döngüde bir hegemon dünya gücü bulunmaktadır. Aşağıda bunları özetledim: Birinci Döngü: Hegomon Portekiz; periyot 1492-1580; “Keşif Çağı” İkinci Döngü: Hegomon Hollanda; periyot 1580-1688; Sekiz Yıl Savaşları (1579-1588) ile başlar. Üçüncü Döngü: Hegomon Birleşik Krallık (1); periyot 1688-1792; 14’üncü Louis savaşlarıyla başlar. Dördüncü Döngü: Hegomon Birleşik Krallık (2); periyot 1792-1914; Fransız Devrimi ve Napolyon savaşlarıyla başlar. Beşinci Döngü: Hegomon Amerika Birleşik Devletleri; periyot 1914'ten (1987’de Modelski’nin tahminine göre) 2030'a; Birinci ve İkinci Dünya Savaşı ile başlar. 

UZUN DÖNGÜLERİN DÖRT AŞAMASI 

Birinci Aşama – Küresel Savaş: Hemen hemen tüm küresel güçleri kapsayan, karakteristik olarak denizde olan, bir sistem çöküşünden kaynaklanan, son derece öldürücü olan ve küresel sorunlarla baş edebilecek yeni bir küresel liderin ortaya çıkmasına neden olan Küresel Savaş. Modelski’ye göre Küresel Savaş, milli seçimlere benzer ama öznesi devletler olan bir “karar alma sürecidir”. Yükselen küresel güç, tipik olarak, hasarsız iç altyapı ve gelişen bir ekonomi ile “kendisi için iyi bir savaşın” sonunda hegemonyasını ilan eder. İkinci Aşama – Dünya Gücü Veya Süper Güç: 'Yaklaşık bir nesil' (20-25 arası) süren Dünya Gücü. Yeni hegomon devlet küresel sorunlara öncelik verir, bir koalisyonu harekete geçirir, kararlı ve yenilikçi bir politika stratejisi vardır. Örneğin Büyük Britanya, 1815'ten sonra transatlantik köle ticaretine karşı harekete geçmiş ve Milletler Konferansı sistemine öncülük etmişti. Keza ABD ise, 1945'ten sonra BM, IMF, GATT ve Bretton Woods ile birlikte Bretton Woods sistemini kurdu. Bu aşamada geri kalmış toplumlar hegemonik güce bağımlı hale gelirler. Üçüncü Aşama - Gayri Meşrulaştırma: Bu aşama 20-27 yıl sürebilir; yeni ve rakip güçler yeni milliyetçi politikalar öne sürmeye başlar, hegemonun otoritesine meydan okurlar ve hegemonik güç sarsılır. Dördüncü Aşama – Yoğunlaşmanın Azalması: Bu aşamada hegemonun küresel sorunları çözme kapasitesi azalır ve kendi yerine geçmek için savaşan rakiplerin oluşturduğu çok kutuplu bir düzene teslim olur. Geri kalmış topluluklar hegemona daha az bağımlı hale gelir. 

MEYDAN OKUYUCUNUN ROLÜ 

Modelski’ye göre üçüncü aşamada izole edilmiş ve kuşatılmaktan korkan bir rakip devlet veya “meydan okuyucu” ortaya çıkar. Yine Modelski’nin tarihten verdiği örneklerine göre Birinci Döngüde İspanya Portekiz'e meydan okudu; İkinci Döngüde 14’üncü Louis ve Fransa, Hollanda'ya meydan okudu; Üçüncü Döngüde Napolyon Bonapart Birleşik Krallık'ı devirmeye çalıştı; Dördüncü Döngüde Kaiser Wilhelm ve Hitler yönetimindeki Almanya, İngiliz hegemonyasına son vermeye çalıştı. Modelski 1987'de yazdığı tahmininde, SSCB'nin 2030'dan itibaren yeni bir küresel savaşta Amerikan gücüne meydan okuyacağını tahmin ediyordu. Ama bugün bunun Çin olduğu düşünülmektedir.

 MEYDAN OKUYUCULARIN BAŞARISIZLIĞININ NEDENİ 

Modelski’ye göre hegomonlar, yani dünya lideri ülkeler, aşağıdaki özelliklere sahip olma eğilimindedir: dar coğrafya (muhtemelen ada devleti) ve küresel erişim sağlayan güçlü bir deniz kuvveti; istikrarlı, açık bir toplum; güçlü bir ekonomi; toplumun stratejik örgütlenmesi ve güçlü siyasi partiler. Buna karşılık, meydan okuyucu uluslar kapalı toplumsal sistemlere sahiptir, yani otokratik yönetimler veya mutlak hükümdarlar vardır. Bu meydan okuyucunun yapısal olarak iç istikrarsızlık sahibi olmasına neden olur. Genelde kıtasal coğrafi konumlarda yerleşiktirler ve deniz kuvvetleri daha zayıftır. Modelski bu yaklaşık yüz yıl süren ve uluslararası siyasetin dengesini belirleyen döngülerin her birinin bir Küresel Savaşla başladığını belirtir. Küresel Savaş’ta deniz gücüne sahip, kendi çağına göre açık bir yönetime ve (Acemoğlu’nun deyimiyle) kapsayıcı kurumlara sahip bir güç savaştan galip çıkar. Bu aynı zamanda teknoloji lideri olan bir güçtür. Uzun döngünün her safhası değişen nesillerle paralel olarak dinamik bir süreçte evrilir. Birinci aşamada bir hegemonun varlığı altında bir dünya düzeni tercih edilmektedir ama henüz mevcut değildir. İkinci Aşamada hem bir hegemonik düzen tercih edilir hem de bu düzen ve bir hegemon mevcuttur. Üçüncü Aşamada, bir hegemon ve onun kurduğu düzen bulunmakta ama diğer dünya ulusları tarafından kabul edilmemektedir. Dördüncü Aşama’da ise düzen hem istenmeyen hem de ulaşılamaz bir hal alır ve bu da daha fazla anlaşmazlığa ve yeni bir küresel savaşa yol açar. 

BİR UZUN DÖNGÜYE İKİ BUÇUK KONDRATIEFF 

Bu bilgilerden yola çıkarak Kondratieff Dalgaları ile Uzun Döngüleri bir araya getirelim. Her şeyden önce elimizdeki iktisadi verilere dair düzenli kayıtlar ve kapitalist üretim biçiminin varlığı bizi ancak Sanayi Devrimine kadar götürmektedir. Bu yüzden Birinci Kondratieff Dalgasını Sanayi Devrimi ile başlatırız. Buna göre Beş Kondratieff dalgası aşağıdaki yıllar arasında vuku bulmuştur: Birinci Dalga 1770-80 1830-40 arası, İkinci Dalga 1830-40 1880-90 arası, Üçüncü Dalga 1880-90 1930- 40 arası, Dördüncü Dalga 1930-40 1980-90 arası ve Beşinci Dalga da 1980-90 2020-30 arasında gerçekleşmiştir. Buna göre Modelski’nin Dördüncü Uzun Döngüsü 132 yıl sürmüştür ve Birinci ve İkinci Kondrtatieff Dalgalarını kapsamaktadır. Buna ek olarak Üçüncü Dalganın genişleme safhasını da içermektedir. Öte yandan Modelski Beşinci Uzun Döngünün 116 yıl süreceğini tahmin etmiş ve Üçüncü Kondratieff’in daralma safhası ile Dördüncü ve Beşinci Kondratieff Dalgalarını da içerecektir. Burada önemli bir nokta vardır. İçinde bulunduğumuz Beşinci Kondratieff’in son aşamasıdır ve 2020- 2030 yılları arasında son bulacağı beklenmektedir. Tıpkı Modelski’nin Beşinci Uzun Döngüsü gibi… Her Kondratieff Dalgası değişiminde yeni bir üretim teknolojisi, yeni bir toplumsal hayat ve yeni sosyal örgütlenme gelirken, her Uzun Döngü sonunda bir Küresel Savaş çıkmaktadır. Bugün olan hadiselere baktığımızda farklı bir türde de olsa bir küresel savaş içinde olduğumuz görülmektedir. Her iki dalganın dip noktası büyük bir küresel değişim arefesinde olduğumuzu söylemektedir. Pekiyi bu süreç sonunda ABD hükümranlığı yıkılıp Çin hegemonyası mı başlayacaktır? Bu bir ihtimaldir ama zorunlu değildir. Çin ağırlıklı bir kara gücüdür ve ABD başta olmak üzere Batı dünyası ile girift bir ekonomik ilişkiye sahiptir. Açık bir toplum değildir ve bir nevi tek adam sistemiyle yönetilmektedir. Yani küresel savaşı kazanamayan “meydan okuyucu” profiline daha yakındır. Tıpkı Büyük Britanya’nın iki defa hegemonya sahibi olması gibi ABD’nin ikinci bir hegemonya dönemine şahit olabiliriz. Bunlarla ilgili yorumlarımı Pazartesi yazacağım. Hepinizin Ramazan’ı mübarek olsun…