YAVUZ, FRANKLIN VE SATRANCIN AHLAKI
Satranç ahlaksız bir şey mi de bu başlığı uygun gördün ey yazar diye çıkışmayın hemen. Gündemde satrancın haram olup olmadığı tartışılıyor. Yazar da durumdan vazife çıkarıp kendince bir şeyler söylemek istiyor diye düşünebilirsiniz. Yapmak istediğim satrancın bana kazandırdıklarını sizinle paylaşmak. Karar sizin.
Satranç yatılı okul günlerimde özellikle hafta sonların sessizlik içinde oynadığımız bir oyundu. Doğrusu bana kazandırdığı şey oyunlardan aldığım galibiyetlerin çok ötesindeydi. Bir defa oyunu kaybedenin de kazanabileceğini görmüş oluyordum. Çünkü her mağlubiyet bir dersti ve daha iyi yenilmeyi öğreniyordum. Basit mağlubiyetlerle yetinmiyordum, hatta yenmeye bile başlamıştım. Sonraki hamleleri hesap ederek oyun kurmayı öğrendim.
Satranç bir kumar aleti olmadığı gibi aynı zamanda düşüncelerim için konforlu bir evdi. Satranç oynarken hayallere dalıp bir dünya kurabiliyordum. Doğrusu güzeldi.
Yıllar geçti ve Saraybosna’ya gittim. Hayatımdaki en güzel satranç sahasını bir parkın orta yerinde gördüm. Devasa büyüklükteki taşlarla bir parkta biriken kişiler hep birlikte satranç oynuyorlardı. Birlikte düşündüklerini düşündüm.
Satranç tarihinden de biraz bahsetmek istiyorum. Benjamin Franklin, 1700’lü yılların sonunda yazdığı makalede satrancım ahlakından söz ediyordu. Onun neden oynanması gerektiğini kendi argümanlarıyla izah etmeye çalışıyordu.
Amerika’nın kurucu babalarından bu ismin, vizyon sahibi büyük bir devletin kurulmasına öncülük ettiğine dikkatinizi çekerim. Franklin, ABD dolarları üzerinde resmi bulunan önemli isimlerden biri ve bu makalesinde satrancın bin yıldır Avrupa’da olduğundan söz ediyor. O zaman kilisenin satrancı diğer birçok şey gibi haram kabul edebileceğinden hareketle, Avrupa’da satrancı oynayan kesimin Endülüslüler olduğunu öne sürebiliriz. Zaten Franklin’in yazısında Amerika’ya satrancın İspanyollar tarafından taşındığı yer alıyor.
Sevdiğimiz padişahlardan Yavuz Sultan Selim de diğer satranç seven bir kişi. Satranç dizilimlerinden ilham alarak şu mısraları yazmış. İsterseniz yukarıdan aşağı isterseniz soldan sağa okuyun. Bir şiirin nasıl satranç mantığıyla yazılabileceğini görün.
Sanma şahım/ herkesi sen,/sadıkane/ yar olur
Herkesi sen/ dostum sandın,/ belki ol/ ağyar olur
Sadıkane/ belki ol/ alemde,/dildar olur
Yar olur,/ağyar olur,/dildar olur,/ serdar olur
Satrancı sevip sevmediğiniz bilmiyorum ama tarih satrancı sevenleri seviyor. Benjamin Franklin’in ismini taşıyan bir köprü olduğu gibi Yavuz Sultan Selim’in ismi de bir köprüde yer alıyor.
Satrancın bize kazandırdıklarını Benjamin Franklin gerek yazdığı eserlerle gerekse tarihe verdiği yönle göstermiş. Tıpkı Yavuz Sultan Selim gibi. Sevmeyen yine oynamasın ama satrançtan öğreneceğimiz çok şey var bunu unutmayalım. Mesela piyonların ömrünün genelde kısa olduğu. İyi bir vezirin şahı korumak için eşsiz bir göreve sahip olabileceği. Kaleleri savunmanın önemli olduğu ve belki de en önemlisi hayatta doğruların binlerce, milyonlarca şekilde gerçekleşebileceği...
Her satranç oyunundan öğreneceğimiz muhakkak bir şey var demiştim. Satranca karşı olanlar da bize bir şeyler öğretiyor: Kalıplara takılmadan düşünmenin eşsiz lezzette olduğunu.
