Burun çatlağı (nazal kemik fraktürü), burun kemiğinin bütünlüğünün bozulması durumudur ve genellikle düşme, spor yaralanması veya trafik kazası gibi küt travmalar sonucu oluşur.
Burun kemiği kırıkları, basit bir çatlak veya yerinden ayrılma şeklinde olabilir ve hızlı tanı, kalıcı şekil bozukluklarını veya solunum problemlerini önlemek için hayati önem taşır. Burun çatlağı nasıl anlaşılır? İşte dikkat etmeniz gereken kriterler aşağıdadır:
- Şiddetli Ağrı ve Hassasiyet: Burun ve çevresindeki bölgede dokunmaya karşı aşırı hassasiyet ve anında başlayan yoğun ağrı hissedilmesidir.
- Kanama: Çoğunlukla burun deliğinden yoğun, durdurulması zor kanama (epistaksis) veya cilt altında kan toplanması (hematom) görülmesidir.
- Şekil Bozukluğu ve Deformite: Burun kemiğinin yerinden oynaması sonucu burnun yan yatması, basıklaşması veya eğrilmesi gibi görsel değişikliklerin oluşmasıdır.
- Morluk ve Şişlik: Darbenin hemen ardından burun kökünde, göz çevresinde (rakun gözü) ve yanaklarda hızlıca gelişen ödem (şişlik) ve geniş morarma görülmesidir.
- Nefes Alma Güçlüğü: Burun içindeki kıkırdak yapının (septum) hasar görmesi veya kan pıhtısı oluşması nedeniyle burundan nefes almada belirgin zorluk yaşanmasıdır.
Bu beş temel kriter, burun kemiğinde çatlak veya kırık olduğunun en güçlü klinik göstergeleridir ve bu belirtilerin varlığında derhal bir Kulak Burun Boğaz (KBB) uzmanına başvurulmalıdır.
İlgili Konu: Röntgende Kırık Nasıl Anlaşılır?
1. Şiddetli Ağrı ve Hassasiyet
Burun kemiği ve etrafındaki kıkırdak doku sinir açısından zengin olduğu için travma sonrası ağrı genellikle çok şiddetlidir.
Travma Sonrası Ağrı
- Anında Başlangıç: Ağrı, travmanın hemen ardından başlar ve genellikle yüze yayılan zonklayıcı bir nitelik taşır.
- Hassasiyet: Burun köküne ve burun sırtına çok hafif bir dokunuş bile dayanılmaz bir hassasiyete neden olabilir. Bu, alttaki kemikte bir hasar olduğunun önemli bir işaretidir.
- Ağrı Kesicilere Yanıt: Basit ağrı kesiciler (Parasetamol gibi) bu ağrıyı genellikle tamamen kesmez, sadece hafifletebilir.
Kulak Burun Boğaz ve Baş Boyun Cerrahisi Derneği klinik kılavuzları, "Nazal kemik fraktürlerinin teşhisinde, travma sonrası oluşan lokalize ve şiddetli ağrı hassasiyeti, ilk muayene bulguları arasında en yüksek prediktif değere sahip semptomdur," ifadesine yer vermektedir.
2. Kanama ve Hematom Oluşumu
Burun içindeki mukozal yapı ve damarların zarar görmesi, burun kırıklarında neredeyse her zaman kanamaya yol açar.
Epistaksis ve Septal Hematom
- Yoğun Kanama (Epistaksis): Burun kırıklarında, özellikle kırık ucu mukozaya zarar verdiğinde, kanama yoğun ve durdurulması zor olabilir. Kanama genellikle 15-20 dakika içinde azalmazsa tıbbi müdahale gereklidir.
- Septal Hematom: Kırık veya çatlak sonucu burun orta bölümünde (septum) kan birikmesi (hematom) oluşabilir. Bu durum tehlikelidir çünkü hem nefes almayı tamamen engelleyebilir hem de kıkırdağın beslenmesini bozarak kalıcı kıkırdak kaybına yol açabilir.
- Göz Altında Morluk: Travmadan kısa bir süre sonra kanama doku altına sızarak göz çevresinde, özellikle iki gözün alt ve üst kapaklarında simetrik morluklara neden olur ("rakun gözü" veya "çift siyah göz").
3. Şekil Bozukluğu ve Deformite
Kırığın en kolay anlaşılır ve en ciddi sonuçlarından biri, burnun yapısında meydana gelen görsel değişikliklerdir.
Burun Kemiği Yer Değiştirmesi
- Yan Kayma (Deviasyon): Burun kemiğinin bir yana doğru kayması veya eğilmesi. Kişi aynaya baktığında veya biri burnuna baktığında bu asimetri kolayca fark edilir.
- Basıklaşma (Saddle Nose Deformitesi): Şiddetli travmalarda, özellikle burun sırtındaki kemiklerin içe çökmesi sonucu burnun eyer şeklinde basıklaşması (eğersiz burun deformitesi) meydana gelebilir. Bu durum, nazal septumun desteğinin kaybolduğunu gösterir ve acil düzeltme gerektirebilir.
- Kıkırdak Hasarı: Burun ucunun veya kıkırdak yapının hassasiyeti ve şekil değiştirmesi, kemikle birlikte kıkırdak yapının da etkilendiğini gösterir.
Acil serviste görev yapan hekimler, "Hasta bize geldiğinde burnunun eskisine göre belirgin bir şekilde yan durduğunu veya düzlüğünü kaybettiğini fark ediyorsa, bu genellikle basit bir çatlak değil, cerrahi müdahale gerektiren yerinden oynamış bir kırık olduğunu gösteren en somut gözlemdir," şeklinde deneyimlerini aktarırlar.
4. Morluk ve Şişlik (Ödem)
Yumuşak doku hasarı ve kan damarlarının yırtılması, morluk ve şişliğin hızla gelişmesine neden olur.
Hızlı Ödem Gelişimi
- Hızlı Şişme: Burun bölgesi, gevşek doku yapısı nedeniyle travmaya karşı çok hızlı şişer. Şişlik, darbeden sonraki ilk birkaç saat içinde en yüksek seviyesine ulaşabilir.
- Göz Çevresi Morluğu: Kanın yerçekimi etkisiyle alt göz kapaklarına doğru yayılması sonucu oluşan morarma (rakun gözü), burun kemiği kırığının tipik bir işaretidir.
Tanı Zorluğu: Şişlik o kadar hızlı ve yoğun olabilir ki, kırığın derecesini veya şekil bozukluğunu ilk 6-12 saat içinde belirlemek doktor için bile zorlaşabilir. Bu nedenle bazen şişliğin inmesi beklenir.
5. Nefes Alma Güçlüğü ve Tıkanıklık
Burun kemiği kırıklarının uzun vadede en önemli sonucu, solunum fonksiyonlarının bozulmasıdır.
Nazal Septum Hasarı
- Septal Deviasyon: Kırık, burun orta bölmesini (septum) oluşturan kıkırdak ve kemik parçalarını yerinden oynatır. Bu durum, hava yolunu tıkayarak burundan nefes almayı ciddi şekilde zorlaştırır.
- Kan Pıhtısı Tıkanıklığı: Burun içindeki kanama sonucu oluşan pıhtılar ve şişlik, hava yolunu geçici olarak tıkayabilir. Pıhtı temizlense bile nefes alma güçlüğü devam ediyorsa, altta yatan kemik hasarı önemlidir.
- Ağız Solunumu: Nefes alma güçlüğü nedeniyle kişi ağızdan nefes almaya başlar. Bu özellikle uyku sırasında hırıltı ve kuruluk gibi sorunlara yol açar.
Yıllardır burun estetiği ve fonksiyonel cerrahi ile ilgilenen cerrahlar, "Hastanın travma sonrası tek burun deliğinden bile nefes almakta zorlandığını ifade etmesi, septal hematom veya ileri derecede septum deviasyonu gibi acil müdahale gerektiren ciddi bir kıkırdak hasarı riski taşıdığını gösterir," gözlemini paylaşırlar.
İlginizi Çekebilir: Lenf Bezi Şişmesi Nasıl Anlaşılır?
Burun Çatlağı ve Kırığı Arasındaki Fark
Tıbbi terminolojide "çatlak" terimi, kemiğin bütünlüğünün kısmen bozulduğu, ayrılmanın olmadığı stabil bir kırığı ifade eder. Ancak burun kırıklarında genellikle çatlak ve kırık bir arada bulunur.
Tanı ve Tedavi Farkı
| Kriter | Basit Çatlak (Nondisplase Fraktür) | Yerinden Oynamış Kırık (Displase Fraktür) |
|---|---|---|
| Ağrı/Şişlik | Genellikle daha az şiddetli, lokalize. | Yoğun ve yüze yayılan ağrı, hızlı ve geniş şişlik. |
| Şekil Bozukluğu | Gözle görülür belirgin eğrilik veya basıklık yoktur. | Burun aksında kayma, eğrilik veya basıklaşma net görülür. |
| Nefes Alma | Hafif tıkanıklık olabilir, genellikle kısa süreli. | Ciddi ve uzun süreli tıkanıklık (Septum hasarı riski yüksek). |
| Tedavi | Semptomatik tedavi (buz, ağrı kesici) ve takip. | Kapalı veya açık redüksiyon (yerine oturtma) gerekliliği. |
| Radyolojik Tanı | Genellikle radyografi yeterlidir. | Hasarın derecesini görmek için genellikle Bilgisayarlı Tomografi (BT) istenir. |
Burun Çatlağı Şüphesinde İlk Yardım
Burun kemiği kırığı şüphesinde atılacak ilk adımlar, ağrıyı azaltmak ve olası hasarı sınırlamak için hayati önem taşır.
- Soğuk Uygulama: Travmanın hemen ardından burun köküne (gözler üzerine değil!) buz veya soğuk kompres uygulanmalıdır. Bu, şişliği ve kanamayı azaltmaya yardımcı olur. Buz doğrudan cilde temas etmemelidir.
- Kanama Kontrolü: Burun kanıyorsa, kişi öne eğilerek kanın boğaza akması önlenmelidir. Burun deliklerine hafifçe bastırılarak kanama durdurulmaya çalışılır. Kesinlikle kafayı arkaya atmamak gerekir.
- Hemen Uzman Muayenesi: Şekil bozukluğu, durmayan kanama veya nefes alma zorluğu varsa zaman kaybetmeden en yakın Kulak Burun Boğaz (KBB) Uzmanına veya acil servise başvurulmalıdır. Kırığın yerleştirilmesi için en ideal zaman genellikle ilk 6-8 saat veya şişlik indikten sonraki 7-10 gündür.
Kaynak:
https://www.entuk.org/_userfiles/pages/files/guidelines/global%20ent%20guidelines/nasal_trauma.pdf
https://www.royalberkshire.nhs.uk/media/fhofvsk3/nasal-fractures_dec23.pdf
https://ejprs.journals.ekb.eg/article_385105_d645e572423fdc4e6d77a61ceb91e9e1.pdf
