Kan fazlalığı, tıbbi adıyla Polisitemi (veya Eritrositoz), kan hacminde, özellikle kırmızı kan hücrelerinin (eritrosit) sayısında anormal bir artış olması durumudur. Bu durum, kanın daha yoğun hale gelmesine ve akışkanlığının azalmasına neden olur. Polisitemi, hayati organlara giden kan akışını yavaşlatarak pıhtılaşma ve tıkanıklık riskini ciddi şekilde artırır. Kan fazlalığının varlığını gösteren ve bir hematoloji uzmanına başvurmayı gerektiren kritik kriterler aşağıdadır:
- Cilt ve Mukoza Rengi: Kan yoğunluğunun artmasına bağlı olarak ciltte ve dudaklarda oluşan kızarıklık veya morarmadır (siyanoz).
- Baş Ağrısı ve Baş Dönmesi: Kanın kalınlaşması ve beyne giden akışın yavaşlaması sonucu oluşan kronik ve şiddetli baş ağrılarıdır.
- Kaşıntı (Pruritus): Özellikle sıcak banyo veya duş sonrası artan, ciltte kızarıklık olmaksızın şiddetli kaşıntı hissidir.
- Görme ve İşitme Bozuklukları: Kan akışının yavaşlaması nedeniyle göz ve kulaklardaki kılcal damarlarda oluşan geçici bulanık görme veya uğultu (tinnitus) hissidir.
- Splenomegali (Dalak Büyümesi): Dalakta kırmızı kan hücrelerinin birikimi sonucu oluşan, sol üst karın bölgesinde dolgunluk veya ağrı hissidir.
Bu beş temel belirti, vücuttaki kan hücrelerinin sayısının normal sınırların üzerine çıktığını düşündürür ve detaylı kan testleri (özellikle Hemoglobin ve Hematokrit değerleri) ile teyit edilmelidir.
Kan Fazlalığı Nedir? (Polisitemi)
Kan fazlalığı (Polisitemi), kan testlerinde Hemoglobin (Hb), Hematokrit (Hct) ve Kırmızı Kan Hücresi (RBC) sayısının yaş ve cinsiyete göre belirlenen normal sınırların üzerinde çıkmasıdır. İki ana tipi vardır:
- Primer Polisitemi (Polisitemi Vera - PV): Nadir görülen ve genellikle kemik iliğindeki kök hücre bozukluğundan kaynaklanan, kırmızı kan hücrelerinin kontrolsüzce üretildiği kronik bir kan kanseri türüdür. Çoğu zaman JAK2 V617F mutasyonu ile ilişkilidir.
- Sekonder Polisitemi (Eritrositoz): Daha yaygın olup, altta yatan başka bir tıbbi durumun (örneğin kronik oksijen yetmezliği) neden olduğu, böbreklerin aşırı Eritropoietin (EPO) hormonu üretmesiyle kırmızı kan hücresi üretiminin arttığı durumdur.
Kan Fazlalığı Neden Olur?
Kan fazlalığının nedenleri, primer (kemik iliği kaynaklı) veya sekonder (oksijen yetmezliği kaynaklı) olmasına göre değişir.
- Sekonder Nedenler (En Yaygın):
- Akciğer Hastalıkları: KOAH, uyku apnesi gibi kronik oksijen seviyesi düşüklüğüne yol açan hastalıklar.
- Yüksek Rakımda Yaşam: Vücudun düşük oksijen seviyesine adapte olmak için daha fazla RBC üretmesi.
- Sigara Kullanımı: Kanın oksijen taşıma kapasitesini düşüren karbon monoksite maruz kalmak.
- Böbrek Hastalıkları: Böbrek veya karaciğerde EPO üretimini artıran tümörler.
- Primer Nedenler (Polisitemi Vera):
- Genetik Mutasyon: Kemik iliği kök hücrelerindeki JAK2 V617F mutasyonu, hücrelerin büyüme sinyallerini sürekli açık tutarak kontrolsüz üretime neden olmasıdır.
Amerikan Hematoloji Derneği (ASH) araştırmalarına göre, "Primer Polisitemi (Polisitemi Vera) hastalarının yaklaşık %90'ında JAK2 mutasyonu tespit edilmektedir. Bu durum, PV'nin bir kemik iliği kök hücre hastalığı olduğunun en önemli kanıtıdır."
İlginizi Çekebilir: Kalpte Sıkıntı Olduğu Nasıl Anlaşılır?
Kan Fazlalığı Belirtileri
Kan fazlalığı belirtileri, kanın yoğunluğunun artmasından ve yavaş akmasından kaynaklanır.
Erkeklerde Kan Fazlalığı Belirtileri
Erkeklerde Hemoglobin değerinin 16.5 g/dL'nin, Hematokrit değerinin ise %49'un üzerinde olması genellikle polisitemiyi düşündürür.
- Hipertansiyon: Kanın yoğunluğunun artması nedeniyle kan basıncının yükselmesi.
- Geceleri Terleme: Özellikle Polisitemi Vera hastalarında görülen, aşırı ve açıklanamayan gece terlemeleri.
- Gut Atakları: Yüksek hücre döngüsü nedeniyle ürik asit seviyesinin artmasına bağlı olarak eklemlerde ağrılı şişlikler.
Kadınlarda Kan Fazlalığı Belirtileri
Kadınlarda Hemoglobin değerinin 16.0 g/dL'nin, Hematokrit değerinin ise %48'in üzerinde olması genellikle kan fazlalığına işaret eder.
- Menstrüel Bozukluklar: Kanın pıhtılaşma eğiliminin artması nedeniyle anormal kanama veya pıhtılaşma sorunları.
- Kolay Morarma: Kılcal damarlarda oluşan tıkanıklıklar veya pıhtılaşma sorunlarına bağlı olarak vücutta kolayca morlukların oluşması.
- Kadınlar ve erkeklerde ortak olarak, yorgunluk, güçsüzlük, nefes darlığı ve karın şişliği (dalak büyümesi nedeniyle) görülür.
Hematoloji uzmanları, hastaların sıklıkla kaşıntı şikayetini "duş aldıktan sonra cildimi kaşımadan duramıyorum" şeklinde ifade ettiğini ve bu tür suyla temas sonrası kaşıntının Polisitemi Vera'nın çok spesifik ve atipik bir belirtisi olduğunu gözlemlemiştir.
Vücutta Fazla Kan Olmasının Zararları
Vücutta fazla kan bulunması, kanın akışkanlığını ciddi şekilde etkileyerek hayati riskler yaratır.
- Tromboz (Pıhtı Oluşumu): En büyük risk, kanın yoğunlaşması sonucu damar içinde kan pıhtıları (tromboz) oluşmasıdır. Bu pıhtılar beyne (inme), kalbe (kalp krizi) veya akciğerlere (pulmoner emboli) giderek hayati tehlike yaratır.
- Kanama Eğilimi: İlginç bir şekilde, aşırı trombosit sayısı (kan fazlalığına eşlik edebilir) nedeniyle trombosit fonksiyon bozukluğu oluşabilir, bu da beklenmedik burun kanamaları veya diş eti kanamalarına yol açabilir.
- Dalak ve Karaciğer Büyümesi: Fazla kan hücrelerinin dalakta ve karaciğerde birikmesi sonucu organlarda büyüme (splenomegali ve hepatomegali) ve dolayısıyla karın ağrısı oluşur.
Kan Fazlalığında Ne Yapılmalı?
Kan fazlalığı şüphesi veya tanısı konulduğunda, atılacak ilk adımlar kan yoğunluğunu düşürmeye ve pıhtılaşma riskini azaltmaya yöneliktir.
- Tıbbi Onay: Tanının doğru konulması için mutlaka Hematoloji (Kan Hastalıkları) uzmanına başvurulmalıdır.
- Flebotomi (Kan Alma): Tedavinin temelini oluşturur. Belirli aralıklarla hastadan kan alınarak Hematokrit seviyesi güvenli sınırlar içinde tutulur. Bu işlem, kan bağışına benzer şekilde yapılır.
- İlaç Tedavisi: Pıhtılaşma riskini azaltmak için düşük doz aspirin (antitrombositer ajan) ve bazı durumlarda kemik iliği aktivitesini baskılayan kemoterapi ajanları kullanılabilir.
- Altta Yatan Nedenin Tedavisi: Sekonder polisitemi durumunda (örneğin uyku apnesi), öncelikle ana hastalığın (Uyku apnesi için CPAP cihazı) tedavi edilmesi EPO üretimini normalleştirebilir.
- Hidrasyon: Bol su tüketimi, kanın viskozitesini (akışkanlığını) geçici olarak azaltmaya yardımcı olabilir.
- Sigaranın Bırakılması: Sekonder polisiteminin en önemli nedenlerinden biri olan sigaranın bırakılması, vücuttaki oksijen seviyesini hızla normale döndürür.
Kaynak: https://www.gimema.it/wp-content/uploads/2024/09/DIAGNOSTIC-CRITERIA-OF-POLYCYTHEMIA-VERA.pdf
