İnternet'in zararları tartışılırken sık kullanılan bir kanaat olan “doğru kullanıldığında çok faydalı" ifadesi bugün yapay zeka için de doğruluğunu koruyor. Sıradan yapay zeka sohbet botları interneti tarayarak gençlerin ve çocukların meraklarını hızlıca besleyebilir. Ancak çocuklar ve gençler yapay zekanın çok daha farklı amaçlar için üretilmiş versiyonlarına da büyük talep gösteriyor. “Arkadaş” ya da “terapist” gibi sıfatlarla pazarlanan yapay zeka botları çocukların yapay zekaya yaklaşımını etkiliyor. Uzmanlar, bu ilişkilerin düşündüğümüzden daha derin ve riskli olabileceği konusunda uyarıyor.
Gençlerin %70’inden Fazlası AI Arkadaş Kullanıyor
ABD merkezli Common Sense Media’nın 2025 yılında gerçekleştirdiği bir araştırma, 13-17 yaş arası gençlerin %70’inden fazlasının Replika, Nomi ve Character.AI gibi platformları kullandığını ortaya koydu. Bu uygulamalar, kullanıcıyla insan gibi konuşabilen, duygusal bağ kurabilen yapay zekâ sistemleri sunuyor.
Uzmanlara göre bu platformlar, düzenlemeye tabi olmayan ve ebeveynlerin büyük kısmı tarafından tam olarak anlaşılmayan dijital alanlar. Çocukların bu uygulamalarda paylaştığı kişisel verilerden, zamanla kurdukları duygusal bağlara kadar pek çok unsur potansiyel risk taşıyor.
Ebeveynlere 3 Temel Uyarı: Tanıyın, Sorgulayın, Sınırlayın
1. Yapay Zekânın 'Uysallığını' Anlatın
Common Sense Media araştırma direktörü Michael Robb, ebeveynlerin çocuklarıyla yargılamadan konuşması gerektiğini belirtiyor. “AI arkadaşlar hakkında bir sohbet açın. ‘Hiç böyle uygulamalar duydun mu?’, ‘Sen arkadaş gibi davranan yapay zeka araçları kullanıyor musun?’ gibi sorularla başlayın,” diyor.
Amerikan Psikoloji Derneği baş psikoloğu Mitch Prinstein ise çocuklara yapay zekânın bilerek onaylayıcı ve her zaman destekleyici olacak şekilde programlandığını anlatmanın önemine dikkat çekiyor. Gerçek arkadaşlıkların zaman zaman zorlayıcı olabileceğini, duygusal gelişimin de bu çerçevede şekillendiğini vurguluyor. Çocuklara öğretilmesi gerekenin de tam olarak bu olduğu savunuluyor. Yani doğrudan çocukların bu tür yapay zekalara ulaşmasını engellemeye çalışmak yerine, arkadaşlık ilişkilerinin emek istediği ve zaman zaman zor olabileceği konusunda çocuğu bilgilendirmek gerekiyor. Ayrıca bu noktada gençlerin neden arkadaşlık için yapay zekaları tercih ettiği kişiden kişiye değişeceğinden, bu noktada ebeveynlerin gençlerle sağlıklı iletişim kurması önem teşkil ediyor.
2. Sağlıksız Bağlantıların Belirtilerine Dikkat Edin
Uzmanlara göre, çocukların AI arkadaşlarla gerçek insanlara kıyasla daha fazla vakit geçirmesi, duygusal bağımlılık geliştirmesi ya da uygulamadan uzak kaldığında stres yaşaması ciddi uyarı işaretleri.
“Bu tür alışkanlıklar, AI arkadaşların insan bağlantısının yerini almaya başladığını gösterebilir,” diyen Robb, özellikle depresyon, kaygı, yalnızlık gibi durumlarda mutlaka insan desteğinin devreye girmesi gerektiğini vurguluyor.
3. Kurallar Belirleyin ve Bilgi Sahibi Olun
Uzmanlar, tıpkı sosyal medya ya da ekran süresi gibi, AI kullanımının da belli kurallara bağlanması gerektiğini savunuyor. Hangi saatlerde, ne kadar süreyle ve ne amaçla kullanılacağı konusunda sınırlar koyulması öneriliyor.
Aynı zamanda ebeveynlerin bu platformlar hakkında olabildiğince fazla bilgi edinmesi gerektiği vurgulanıyor. Mitch Prinstein, “Bu dünyayı anlamadığımızı kabul edip kenara çekilmek çocuklara ‘Bu konuyla ilgili sana yardımcı olamam’ demektir,” diyerek ebeveynlerin bilinçli bir rehberlik rolü üstlenmesi gerektiğini söylüyor.
