Türkiye tarihinde tsunami olayları nadir görülse de, özellikle son 3000 yıl içinde kayıtlara geçmiş en az 90 tsunami olayı yaşanmıştır. Bilimsel araştırmalara göre bu tsunamilerin büyük bir bölümü, Marmara Denizi, Ege Denizi ve Akdeniz kıyılarında meydana gelmiştir. Özellikle İstanbul, İzmit, İzmir, Fethiye ve İskenderun çevresinde yaşanan büyük depremlerle birlikte tsunami dalgaları da gözlemlenmiştir.
Türkiye’de Tarihsel Tsunami Gerçekleri
Tsunamiler genellikle büyük depremlerle birlikte meydana gelen ve kıyı şeritlerinde yıkıcı etkiler yaratan doğa olaylarıdır. Türkiye gibi üç ana fay hattının kesiştiği bir bölgede yer alan ülkelerde, tsunami tehlikesi göz ardı edilmemelidir.
Yapılan bilimsel çalışmalar, son 3000 yılda Türkiye ve çevresinde en az 90 tsunami olayının yaşandığını göstermektedir. Bu tsunamilerin bir kısmı ciddi yapısal hasarlara ve can kayıplarına neden olmuştur. Akdeniz, Ege ve Marmara denizleri, sismik açıdan aktif olmaları nedeniyle tsunami riski taşıyan bölgeler arasında yer almaktadır.
17 Ağustos 1999 İzmit Depremi ve Tsunamisi
Türkiye'nin yakın tarihindeki en yıkıcı depremlerden biri olan 1999 İzmit Depremi, sadece karada değil deniz altında da büyük etkiler yaratmıştır. Mw=7.4 büyüklüğündeki deprem sonrası Marmara Denizi'nde tsunami dalgaları meydana gelmiştir.
Deprem öncesi deniz çekilmesi, kıyı halkı tarafından fark edilmiş ve ardından yaklaşık 2.9 metre yüksekliğinde dalgalar kıyı şeridini vurmuştur. Özellikle Gölcük, Değirmendere ve Yalova kıyılarında meydana gelen su baskınları, hem altyapıya hem de yerleşim alanlarına büyük zararlar vermiştir.
USC (University of Southern California) tarafından yayınlanan araştırmalar, İzmit çevresinde tsunami dalgalarının oluşturduğu fiziksel etkileri fotoğraflar ve ölçümlerle belgeleyerek sunmuştur.
10 Temmuz 1894 İstanbul Depremi ve Deniz Dalgalanması
Mw>7 büyüklüğündeki 1894 İstanbul Depremi, halk arasında "Büyük Hareket-i Arz" olarak bilinir. Bu depremde, deniz sularının 50 metreye kadar çekildiği ve ardından tekrar kıyıya vurduğu tarihsel kaynaklarda yer almaktadır.
Yaklaşık 18 saniye süren bu sarsıntı, İstanbul’un birçok bölgesinde hasara yol açmış, tsunamiden etkilenen kıyı bölgelerinde liman ve iskeleler zarar görmüştür. Tsunami etkisiyle oluşan dalgalanmalar, özellikle Kadıköy ve Eminönü çevresindeki kıyı yapılarında yıkıma neden olmuştur.
10 Eylül 1509 “Küçük Kıyamet” Depremi ve Tsunamisi
Tarihsel belgelerde "Küçük Kıyamet" olarak anılan 1509 İstanbul Depremi, Marmara Denizi'nde meydana gelmiş en yıkıcı depremlerden biridir. Ms>7 büyüklüğündeki bu sarsıntı, geniş bir coğrafyada hissedilmiş ve İstanbul’da 4000 ila 5000 kişinin ölümüne, on binlerce kişinin yaralanmasına sebep olmuştur.
Depremin ardından oluşan tsunami dalgaları, yer yer 6 metreyi aşan yüksekliklere ulaşmış, İstanbul surlarını geçerek iç kesimlerdeki semtlerde ağır tahribata yol açmıştır. Özellikle Galata, Kumkapı ve Üsküdar gibi kıyı bölgelerinde evler, ambarlar ve gemiler büyük zarar görmüştür.
Türkiye’nin Tsunami Risk Haritası
Tsunami tehlikesi taşıyan bölgeler, Marmara, Ege ve Akdeniz kıyılarında yoğunlaşmaktadır. Yapılan araştırmalarda, deniz seviyesi gözlemleri, tarihsel belgeler ve jeolojik veriler bir araya getirilerek oluşturulan haritalar, bu bölgelerdeki riskin ne kadar ciddi olduğunu ortaya koymaktadır.
Özellikle Marmara Denizi çevresi, hem deniz içi hem de kıyıya yakın fay hatları nedeniyle en riskli alanlardan biridir.
Ege kıyılarında, özellikle İzmir Körfezi ve Kuşadası çevresindeki aktif faylar tsunami oluşturma potansiyeline sahiptir.
Akdeniz’de, Fethiye ve İskenderun Körfezleri, geçmişte tsunami etkisiyle zarar gören yerler arasında yer alır.
Deprem-Tsunami İlişkisi ve Hazırlık
Türkiye’nin sismik gerçekliği, sadece karasal depremleri değil, deniz altında oluşabilecek depremlerle tetiklenen tsunamileri de dikkate almayı gerektiriyor. Özellikle kıyı kentlerinde yaşayan milyonlarca insan, bu riskle doğrudan karşı karşıya bulunmaktadır.
Geliştirilen tsunami erken uyarı sistemleri ve bilinçlendirme çalışmaları, olası bir felaket durumunda can kayıplarını en aza indirmek için kritik öneme sahiptir. Tsunami tatbikatları, uyarı sistemleri ve halkın eğitimi, bu doğal afete karşı hazırlıklı olmanın temel taşlarıdır.
