Enerji ve sanayi sektörlerinin geleceğini şekillendiren, modern teknolojilerin 'vitamini' olarak adlandırılan nadir toprak elementleri (NTE) konusunda Türkiye, yerli ve milli bir üretim hamlesi başlatıyor. Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK) bünyesinde faaliyet gösteren Nadir Toprak Elementleri Araştırma Enstitüsü (NATEN), cevher kaynaklarının basit bir ham madde olarak kalmasının önüne geçerek, uç ürüne kadar katma değer zincirini tamamen Türkiye'de oluşturmayı hedefliyor.
Dışa Bağımlılığı Kırma Stratejisi
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın stratejik önceliklendirmesiyle, kritik madenlerdeki dışa bağımlılığı minimize etmek ve küresel tedarik zincirlerindeki kırılmalara karşı ulusal sürekliliği sağlamak ana hedef olarak belirlendi. 2018'de kurulan ve 2020'den bu yana TENMAK çatısı altında çalışan NATEN, bu vizyonun bilimsel ve teknolojik altyapısını kuruyor.
Yerli Üretimin Kilit Altyapısı: İki Kritik Merkez
NATEN, nadir toprak elementlerinin ticarileşmesi için yürüttüğü Ar-Ge projelerinde önemli kilometre taşlarını geride bıraktı. Türkiye’nin alanındaki ilk ve tek tesisi olan NTE Cevher Zenginleştirme ve Saflaştırma Laboratuvarı bu stratejinin ilk adımı. Bu laboratuvarda, Eskişehir Beylikova gibi uluslararası ölçekteki önemli sahalardan elde edilen cevherlerin, ileri teknoloji ürünlerde kullanılabilir saflığa ulaştırılması hedefleniyor.
Enstitünün en dikkat çekici atılımı ise, özellikle enerji ve savunma sanayisi için hayati önem taşıyan manyetik malzemelere odaklanması oldu. Kurulan Yerli Kalıcı Mıknatıs Üretim ve AR-GE Sistemi, manyetik malzeme üretiminde bir sıçrama tahtası niteliğinde. Halihazırda devreye alma çalışmaları süren bu sistemle, yüksek performanslı kalıcı mıknatısların külçe, şerit ve toz formlarında üretimi, özelleşmiş kalıp tasarımları ve sinterleme (yüksek ısıda sıkıştırma) işlemleri yapılabilecek. Bu sayede, Türkiye, elektrikli motorlardan rüzgâr türbinlerine, kritik savunma sistemlerinden ileri elektronik cihazlara kadar pek çok alanda dışa bağımlı olduğu bir bileşeni yerli imkânlarla üretebilme kapasitesine erişecek.
Cevherden Geri Dönüşüme Geniş Vizyon
TENMAK NATEN Başkanı Belma Soydaş Sözer, enstitünün çalışmalarını iki ana eksende özetledi: “Birincisi, Eskişehir Beylikova’daki kaynağımızı cevher aşamasından alıp, nihai teknolojik ürün olan uç ürüne kadar yerli olarak üretmek. İkincisi ise, ‘ikincil kaynaklar’ dediğimiz atıklardan nadir toprak elementleri ve diğer stratejik minerallerin geri kazanımı üzerine yoğunlaşmak.”
Sözer, atıkların ileri teknoloji ile geri dönüştürülerek NTE elde etmenin, hem sürdürülebilir bir döngüsel ekonomi modeli oluşturduğunu hem de ulusal arz güvenliğine katkı sağladığını vurguladı. NATEN, sadece NTE üretmekle kalmayıp, bu elementlerin kullanıldığı yüksek teknolojili malzemelerin geliştirilmesine yönelik teknoloji projeleri yürüterek, Türkiye'yi küresel teknoloji rekabetinde daha güçlü bir konuma taşımayı amaçlıyor.
