Havacılıkta markalaşan efsane isimler
Dünya havacılık sanayine bakınca en öndeki markaları ve bu ünlü markaları
yaratarak öne çıkmış isimleri görmek mümkün. Arka planda kalan isimleri ise ancak
bu şirketlerin tarihlerini yani geçmişini inceleyerek görebiliyoruz.
Bugün faaliyetini sürdüren ve global anlamda en büyük diye nitelendirilen şirketlere
bakıp, daha sonra da adları markalarla özdeşleşmiş ‘efsanelerin’ kim olduğunu
mercek altına alalım.
Hiç kuşku yok ki, tüm krizlere ve itibar kaybına neden olan uçak kazalarına rağmen
Amerikan uçak yapım şirketi Boeing satış rakamlarıyla en öndedir.
Alman-Fransız ortaklığı olan Airbus şirketi ikinci sıradaki yerini korurken, sırasıyla
saymak istersek savunma sanayisindeki RTX, Loocheed Martin ve Northrop
Grumman gelmektedir.
GE Aerospace, Safran ve artık bir Türk şirketi diyebileceğimiz İtalyan orijinli
Leonardo, BAE Systems, Rolls-Royce, Bombardier, SpaceX peşi sıra gelen büyük
şirketlerdir. Dünya çapındaki bu şirketler arasında bir kamu şirketi olan TUSAŞ ve
özel sektörden BAYKAR gibi iki Türk şirketini de görmek mümkün.
Geçmişte büyük başarılara imza atıp adlarını marka yaparak yaşatan ve de öne
çıkan isimlere bir bakalım derim.
William Edward BOEING
1881’de Amerika’da dünyaya gelen bir göçmen çocuğu olan Boeing, Yale
Üniversitesi mezundur. 1916 yılında Pacific Airplane Company adlı şirketi kurdu ve
bir yıl sonra bu şirketin adını Boeing olarak değiştirdi.1956’da öldü.
Igor Ivanovich SIKORSKY
Kiev'de doğmuş Rus asıllı Amerikalı bilim insanıdır. Hem sabit kanatlı hem de
özellikle helikopterler olmak üzere havacılığın birçok konusunda öncü olmuştur.
Yaptığı en önemli havacılık keşifleri 1913 yılında dünyanın ilk çok motorlu uçağı,
uçan botlar ve helikopterler olmuştur.
Oleg Konstantinovich ANTONOV
Sovyet uçak tasarımcısıydı. Novosibirsk'te 153 No'lu Araştırma ve Tasarım
Bürosu'nu kurdu. Bu büro 1952'de Ukrayna'ya taşındı ve şu anda onun adına ithafen
Antonov bir marka olarak halen kullanılıyor.
Alexander Sergeyevich YAKOVLEV
1 Nisan 1906’da Moskova’da doğan Sovyet Uçak Mühendisi Alexander Sergeyevich
Yakovlev ilk olarak YAK-1 adlı avcı uçağını tasarladı. Daha sonra YAK serisinden
farklı uçak modellerini geliştirdi ve üretimini hayata geçirdi.
YAK serisinden bir de helikopter üretimini gerçekleştirerek adını Sovyet ve dünya
havacılık tarihine yazdırdı. Birçok devlet nişanı alan Yakovlev 1989 yılında hayata
veda etti.
Andrey Nikolayovich TUPOLEV
Tupolev, Sovyetler Birliği döneminde kurulan askeri havacılık ve savunma şirketi.
Şirketin merkezi Moskova'da olup 80. yılını 22 Ekim 2002'de kutlamıştır. Rus
Hükûmeti Tupolev'i; Mikoyan, İlyuşin, İrkut, Suhoy ve Yakovlev firmalarını
birleştirmiştir.
Artyom Ivanovich MIKOYAN
Rus Uçak Şirketi "MiG", yaygın olarak Mikoyan ve MiG olarak bilinen havacılık ve
savunma şirketidir. 1905’te Ermenistan’da doğan Artyom Mikoyan Sovyet Mikoyan ve
Gureviç Tasarım Bürosu'nun halefiydi. MIG serisinden farklı savaş uçakları üretti.
1970 yılında Moskova’da öldü.
Sergey Vladimirovich ILYUŞIN
1894 yılında dünyaya gelen Sovyet havacılık mühendisi, tasarımcısı olan
Sergey Vladimirovich İlyuşin, havacılık alanında 1. ve 2.Dünya Savaşları’nda
ülkesine pilot olarak hizmet etmiştir.
1936’da ilk çift motorlu bombardıman uçağı Db-3'ün üretimini gerçekleştirdi. Sonra
kendi adını verdiği bir fabrika kurarak Ilyuşin İl-2 uçağını tasarladı. 1976’da Ilyuşin İl-
86’yı hayata geçiren ve 50 farklı model uçak tasarımını da gerçekleştiren Ilyuşin
1977’de öldü.
HAVACILIĞIMIZIN MARKA İSİMLERİ
——————————————————
Nuri DEMİRAĞ
1886’da Sivas'ın Divriği kasabasında doğdu. Devlet memurluğu sonrasında
demiryolu müteahhitliğine başladı.
1936 yılında havacılık sanayiinin ilk temellerini atmaya başladı. Beşiktaş İskelesi’nin
yanında Tayyare Etüd Atölyesini kurdu ve bu atölye daha sonra fabrika haline geldi.
Yeşilköy'de tayyare alanı yaptırdı. İstanbul fabrikalarında yapılan ilk yerli Türk uçağı,
Nu.D 38, 1941 yılında Divriği'ye gidip gelmiştir. Çalışmaları hükümet tarafından
gerekli desteği görmeyince siyasete atılan ve milletvekili olan Nuri Demirağ 1957
yılında İstanbul’da öldü.
Vecihi HÜRKUŞ
Vecihi Hürkuş, 18 Ocak 1896'da İstanbul'da doğdu. Tophane Sanat Okulu’ndan
mezun oldu. Tayyare Makinist Mektebi’nden sonra 1916 yılında pilot oldu. Projesini
hazırladığı ilk Türk uçağı "Vecihi K-VI'yı 1924'te tasarladı ve üretti. 28 Ocak 1925'te
"Vecihi K-VI" ile ilk uçuşunu yaptı. Ancak bu uçuşu izinsiz yaptığı için cezalandırılırdı.
27 Eylül 1930'da Fikirtepe’de uçuş gerçekleştirdiği Vecihi XIV adlı uçak Türkiye'nin ilk
sivil uçağı ve onun ürettiği ikinci uçak oldu.
Ömrünün sonuna kadar Türk havacılığının gelişmesi için büyük çabalar sarf eden
Vecihi Hürkuş, 16 Temmuz 1969’da hayatını kaybetti.
Özdemir BAYRAKTAR
Özdemir Bayraktar 1949 yılında Sürmeneli (Trabzon) Lütfi Reis’in oğlu olarak
Sarıyer’de doğdu. Kabataş Erkek Lisesi’ni ve İstanbul Teknik Üniversitesi Makine
Fakültesi’ni bitirdi.
Baykar Tekonoloji’ye dönüştürülen Baykar Makine’yi kurdu. Bayraktar TB2 ve
Bayraktar Akıncı’nın tasarımcısıdır. 2021 yılında hayatını kaybeden Özdemir
Bayraktar’tan sonra şirketin yönetimini oğulları Haluk ve Selçuk Bayraktar devraldı.
Mutlu yarınlar Türkiyem.
————————————————————
THY’den bir ortaklık, bir ayrılık haberi
Air Europa tamam, Air Albania bitiyor
Çok uzak değil, bundan üç ay kadar önce, 17 Ağustos 2025 tarihinde “Air Bosna, Air
Albania, Air Europa ve THY’ başlıklı yazıyla olası ticari gelişmeleri mercek altına
alarak yorumlamıştım.
“Türkiye’nin bayrak taşıyıcı (Flag carrier) havayolu şirketi olan Türk Hava Yolları
(THY) Anonim Ortaklığı 500’e yaklaşan (Şimdi geçti) uçak sayısının yanı sıra
iştirakleri ve ortaklıkları ile de dev bir holding olma özelliği taşımakta. Toplam olarak
96 bin kişinin görev yaptığı kardeş şirketler ve ortaklık yoluyla katkı verilen şirket
sayısı da birleşmelere rağmen 23’e ulaşmıştır. Yüzde yüzüne sahip olunan veya
yabancı ortakları olan, aralarında teknik, bilişim, eğitim, gayrimenkul, elektronik
ödeme, spor, akaryakıt, ikram gibi birbirinden çok farklı iş kollarında faaliyet gösteren
bu gibi şirketlerin bazıları kârlı, bazılarıysa ne yazık ki bekleneni vermekten
uzaktır.(..)
AIR BOSNA HEZİMETİ
THY’nin bu başarılı ortaklıklarının yanı sıra daha sonra gündeme gelen bir ortaklığı
ne yazık ki iyi sonuç vermedi.
Ticari olarak başarılı olacağından mı, yoksa iki ülke halkı arasındaki dostluk ve iyi
ilişkilerin bir nişanesi olarak mı bilinmez (O dönemin yöneticilerine sormak gerek)
Türk Hava Yolları, 1994 yılında Bosna Hersek’te kurulan B&H Havayolları Şirketi’nin
(Air Bosna) hisselerinin yüzde 49’unu 2008 yılında satın aldı. THY, 2010 yılında kalan
yüzde 51’lik hisseyi de almak istedi ve şirket filosuna da iki uçak kattıysa da beklenen
olmadı. THY uçaklarını alıp, ortaklıktan çekilince bu şirket Haziran 2025’te kapandı.
THY, geçmişteki bu kötü deneyimden sonra, neden gerek duymuş, niçin böyle bir iş
birliğine gitmiş bilinmez, Arnavutluk Cumhuriyeti’nin bayrak taşıyıcısı Air Albania
Havayolları’na da ortak olmak gibi bir karar almış.
AIR ALBANIA İYİ GİTMİYOR!
THY’nin yüzde 49, MDN Investment SHPK firmasının yüzde 41 ve Arnavutluk
Hükümeti’ni temsilen Arnavutluk hava sahasını ve hava trafiğini yöneten Albcontrol
firmasının yüzde 10 oranında hisseye sahip olduğu şirketin hayata geçişi 12 Eylül
2018 tarihinde olmuş. Geçmişte filosunda üç uçak bulunan şirket İsviçre, İtalya ve
Türkiye’ye uçuş yaparken bir uçağı lessor tarafından geri çekilmiş, biri de İstanbul’da
arıza nedeniyle park halinde. Şirketin kalan tek uçağı Tiran İstanbul arası uçuyor.
Arnavut basınında yer alan haberlere göre personel maaşlarını ödeyemeyen şirket
bilet satmayı hala sürdürüyor. Bu olumsuz ortaklıklardan sonra THY gözünü başka
bir yöne çevirdi. Bu kez önemli bir şirket ortaklığı söz konusu. Kamuyu Aydınlatma
Platformu KAP’a yapılan bildirimde şöyle deniliyor:
“20.06.2025 tarihli Özel Durum Açıklamamızda belirtildiği üzere Ortaklığımız küresel
havacılık sektöründeki konumunu güçlendirmek ve pazardaki rekabetçiliğini artırmak
amacıyla Air Europa Holding S.L.U. ("Air Europa")'da yatırım fırsatının incelenmesi
ve muhtemel ortaklık sinerjilerinin belirlenmesi amacıyla bağlayıcı olmayan nitelikte
görüşmeler gerçekleştirmektedir. (…)
Bu kapsamda Ortaklığımız, Air Europa'dan azınlık hissesi alınarak yatırım yapılması
için Havayoluna bağlayıcı bir teklifin iletilmesine karar vermiştir.”
AIR EUROPA NASIL BİR ŞİRKET?
1986 yılında İspanya Madrid merkezli kurulan Air Europa’nın filosunda, yaş
ortalaması 7-10 arasında 55 uçak var. Şirketin yüzde 80’i Globalia adlı İspanyol
şirkete, yüzde 20’si de British Airways’in de sahibi olan İngiltere
merkezli International Airlines Group’a (IAG) ait. IAG daha önce Air Europa’ ın
tamamını satın almak istemiş, ancak rekabet kurumu onay vermemişti.
Avrupa iç hatlarına ilaveten Madrid merkezli olarak Latin Amerika / Karayipler
hatlarında odaklanan Air Europa’nın, bu alanda önemli bir potansiyele sahip olduğu
ifade ediliyor. Şirket hali hazırda 44 destinasyona uçuş yapıyor.
Geçmişte yaşanan sıkıntılı girişimlerin THY’nin yeni bir ortaklığa girmesine engel
olmaması sevindirici bir durum. THY yönetimi doğru bir adım atmakta. Umarız her
şey planlandığı gibi gider.”
Bu plan gerçekleşti ve THY A.O, imzayı atarak Air Europa’nın resmen azınlık ortağı
oldu. Şirketin yüzde 26’sina 300 milyon Euro bedelle ortak oldu.
Doğru bir karar, doğru bir adım.
THY, AIR ALBANIA’DAN AYRILIYOR
Bu önemli ortaklıktan sonra THY’ye yük veya külfet olan Air Albania’daki yüzde 49
gibi bir hisseyi de satma kararı almış. Kamuyu Aydınlatma Platformu’na yapılan resmi
bildirimde sürecin başladığı ve bu durumun da yatırımcılarla paylaşıldığı açıklandı.
İkinci doğru adım ve doğru karar da can çekişen Air Albania adlı şirketten bir an önce
kurtulmak olacaktır.
Bu doğru adım, THY’nin uluslararası iştirak portföyünü yeniden şekillendirme ve
kaynaklarını daha stratejik alanlara yönlendirme hamlesi olarak değerlendiriliyor.
Havacılık sektöründe dengelerin hızla değiştiği bu dönemde, THY’nin bu hamlesi
önümüzdeki süreçte yeni stratejik adımların da işareti olabilir.
Doğu kararın olumlu getirisi de olacak. Başarılar diliyoruz milli gururumuza
