Geçmiş yıllarda yapılan en tehlikeli psikolojik deney nedir ?
1971 yılında Stanford Üniversitesi'nde psikolog Philip Zimbardo tarafından gerçekleştirilen bu deney, hapishane ortamının etkilerini incelemek amacıyla tasarlanmıştı. Hapishane ortamını öğrenmek isteyenlere oldukça mantıklı gelmişti bu deney açıkcası deneyin iç yüzünü öğrenene kadar banada gayet mantıklı gemişti.
Deney, gönüllü katılımcıları rastgele iki gruba ayırdı: gardiyanlar ve mahkumlar. Fiziksel ve psikolojik sınırlamalara uygun bir hapishane ortamı yaratıldı ve katılımcılar bu rolleri üstlendi. Ancak deney çok kısa süre içinde kontrolden çıktı. Gardiyanlar, mahkumları ciddi şekilde kötü muamele, zorbalık ve psikolojik tacize maruz bıraktılar. Mahkumlar da zamanla pasif hale geldi, hatta bazıları baskıya dayanamayarak psikolojik sıkıntılar yaşadılar.
Deneyin planlanan iki haftalık süresi, sadece altı gün sonra sonlandırıldı. Deneyin etik olmayan doğası ve katılımcıların zarar görmesine yol açma potansiyeli nedeniyle büyük bir eleştiriye maruz kaldı. Deney, insanların önyargılarını, toplumsal rollerin etkilerini ve otorite figürlerinin etkisini anlamak amacıyla yapıldıysa da, katılımcıların fiziksel ve psikolojik sağlığına zarar verdiği için sert eleştirilere maruz kaldı. Sadece bir deney için fazlasıyla ağır sonuçları olmuştu çünkü. Doğal olarak çevreki insanlar sert eleştirilerde bulundular.
Stanford Hapishane Deneyi, etik ve güvenlik standartlarının nasıl ihlal edilebileceğine dair bir örnek olarak sıkça referans gösterilen bir deneydir. Deney sonrasında araştırmacılar ve psikologlar, insan deneklerle yapılan deneylerin etik ve güvenlik yönlerini daha hassas bir şekilde ele almaya başlamışlardır. Bence deneyin sonunda alınan bu kadar insan haklarını bilim açısından bile olsa koruyacak olması düzeyde olması önemli bir gelişme.
